ذوالقرنین کیست؟(قسمت دوم)

در شماره 44 نشریه قسمت اول مقاله به چاپ رسید و در آن دو شخصیت را که احتمال داده می‌شد،با ذوالقرنینی که در قرآن آمده است منطبق باشد را بررسی کردیم و اینک قسمت دوم مقاله که به بررسی شخصیت‌های تاریخی دیگر می‌پردازد.
قول دیگری نیز درباره ذوالقرنین هست و آن این که کورش سوم را ذوالقرنین معرفی می‌کند، چنانکه استاد علاّمه طباطبایی دراین باره می‌نویسند:«بعضی گفته‌اند ذوالقرنین همان کورش یکی از ملوک هخامنشی در فارس است که در 529 ـ 560 (ق.م) می‌زیسته و همو بود که امپراتوری ایران را تأسیس و میان دو مملکت فارس و ماد را جمع کرد، بابل را فتح کرد و به یهود اجازه مراجعت از بابل به اورشلیم را داد و در بنای هیکل کمک کرد، مصر را به تسخیر خود در آورد و … آنگاه رو به سوی مشرق نهاده و تا اقصی نقاط مشرق پیش رفت.»1
دلایل انطباق ذوالقرنین با کورش:
1.کورش مردی مؤمن،خدا شناس و موحد بود.
2. پادشاهی عادل و رعیت پرور و با رأفت و با احسان بود.
3.نسبت به ستمگران و دشمنان، مردی سیاستمدار و سخت گیر بود.
4. خدا به او از هر چیز سببی داده بود.
5. دین و عقل و فضایل اخلاقی و عِدّه و عُدّه و ثروت و شوکت در او جمع بود.
6. کورش به مغرب لشکرکشی کرد و بر لیدیا و اطراف آن نیز تسلط یافت.
7.کورش بار دیگر به طرف مشرق حرکت کرد و به «مَطِلعَ الشَّمس» رسید و در آنجا با مردی صحرا نشین و وحشی دیدار کرد.
8. همچنین کورش سدی بنا کرد و این سد در تنگه داریال و میان کوه‌های قفقاز و نزدیکی‌های شهر تفلیس است.2
داستان ذوالقرنین در پاسخ به سؤالی است که یکی از علمای یهود مدینه از پیامبر اکرم (ص) می‌پرسید: «یسئلونک عَن ذِی القَرنین»ِ. طبیعی است که سؤال یهودیان در مورد شخصیتی است که عرب نبوده ؛ بلکه در ارتباط با آنان است.
در این راستا، رؤیای دانیال نبی (ع) در کتاب‌های یهودیان است که در خواب می‌بیند؛ قوچی با شاخ‌های خود زمین‌های غرب و شرق و جنوب را شخم می‌زند. ناگاه بز کوهی تک شاخی از غرب زمین را می‌کارد و با قوچ رو به رو می‌شود و آن را از میان برمی‌دارد.
پس از آن فرشته‌ای می‌اید و خواب دانیال را تعبیر می‌کند که صاحب دو شاخ، پادشاه پارس و ماد است. و بزیک شاخ اسکندر است که دارا ـ آخرین پادشاه پارس ـ را برمی‌اندازد.3 و آنگاه کشف مجسمه کورش با دو شاخ و دو یال، در دشت مرغاب فارس را سندی قوی بر این مدّعی می شمارد.
گر چه بعضی از محققان، کتاب دانیال را ساختگی و قرن‌ها بعد از سقوط بابل و آزادی یهود دانسته‌اند و بسیاری زمان تألیف را بعد از قرن اوّل میلادی می‌دانند، فقط پروفسور مالکس لوئر4 تالیف آن را در سال 164 قبل از میلاد دانسته است.5
امّا استاد ابوالکلام آزاد می‌گوید: ممکن است سفر دانیال یک داستان ساختگی باشد؛ ولی آنچه در قرآن آمده مسلماً دارای اصل و حقیقتی است.6 مورخان معاصر،به شخصیت والا و عادل و با فضیلت کورش گواهی داده‌اند.7
محل سدّ آهنین کورش در آسیای میانه:
سدّ ذوالقرنین از نظر استاد ابوالکلام آزاد، در محلّی بین دریای خزر و دریای سیاه واقع شده که سلسله کوه‌های قفقاز بین جنوب و شمال را قطع می‌کند و فقط یک راه درتنگه میان این سلسله کوه‌ها وجود دارد.
این راه امروز به نام تنگه داریال خوانده می‌شود و در ناحیه ولادی کیوکز8 (ماوراء قفقاز) و تفلیس واقع شده است.
هم اکنون بقیای دیوار آهنی در این نواحی هست. معبر داریال بین دو کوه بلند واقع شده و این سد که آهن زیادی در آن دیده می‌شود، در همین درّه وجود دارد.ترک‌ها دروازه را دامرکپو؛ یعنی دروازه آهنی خوانده‌اند و امروزه هم به همین نام می‌باشد.
داریوش بزرگ(522 ـ 483 ق.م):
برخی داریوش بزرگ پسر عموی کورش را که هشت سال پس از وفات وی به جای او بر تخت نشست، ذوالقرنین دانسته‌اند.
دلایل انطباق:
کورش و داریوش هر دو تا دریای سیاه لشکر کشی کرده‌اند و هر دو تا مشرق پیش رفته و با سکایی‌ها مبارزه کردند، و آنان را عقب راندند. کورش نخستین کسی است که ماد و پارس را با هم متحد کرد، لقب ذوالقرنین سزاوار اوست، ولی او در جنگ با ماساژت‌ها کشته شد و بعید است که در حدود مملکت خود سدّی بنا کرده باشد؛ امّا داریوش سکایی‌ها را عقب راند و ایران را از دست آنان راحت ساخت و معنای داریوش که معنای مانع است 9با ساختن سد و منع اقوام مهاجم متناسب است.
داریوش بزرگ دشمنان را مغلوب و نفوذ خود را از سوی شمال شرقی تا شط سیحون و از جنوب شرقی تا کنار رود سند و از مغرب تا شبه جزیره یونان توسعه داد و همه ملل آسیای غربی و آسیای میانه و مصر و حبشه را زیر فرمان خود در‌آورد.10
در یکی از کتیبه‌هایی که باستان شناسان از داریوش کشف کرده‌اند و 2500 سال قدمت دارد،آمده است:
«داریوش به عموم مردم اعلام می‌کند که اهورا مزدا سلطنت را از فضل و رحمت خود به من بخشید و من به توفیق او بر تحکیم صلح و آرامش در زمین دست یافته‌ام.»11 این کتیبه که گفته می‌شود به فرمان داریوش نقش شده، با قول ذوالقرنین در قرآن کریم موافق است که می‌گوید:«هذا رَحمَة مِن رَبّی …؛این رحمتی از جانب پروردگار من است …».(سوره کهف، ایه‌98).12
بعضی از محققان در مورد اسکندر و داریوش و کورش و شی‌هوانگ تی و … در بسیاری از مسائل تاریخی تردید داشته‌اند.13
از مجموع تحقیقات دانشمندان و مفسّرانی که خلاصه نظرات آنان را از نظر گذراندیم می‌توان نتیجه گرفت:
1. این تحقیقات علمی و نظری نیاز به کار عملی دارد تا بتوان قاطعانه در مورد مصادیق هشتگانه ذوالقرنین نظر داد. امید است که باستان شناسان با سفر به مناطق احتمالی و کاوش عملی، از حقیقت امر آگاه شوند.
2. آنچه مایه تردید بسیاری از محققان می‌باشد این است که از ظاهر یات قرآن برمی‌اید که ذوالقرنین، فردی موّحد،با ایمان و عادل بوده و در مورد هر یک از کشور گشیان هم سخن از ایمان و عدالت شده و هم از ظلم و شرک؛ امّا باید دانست که نه یات مذکور دلیلی بر عصمت ذوالقرنین است و نه آنچه درباره این کشور گشیان گفته شده قطعی است،چه بسا تشابه اسمی و حبّّ و بغض‌ها موجب شده که فردی را مدح یا قدح کنند.
3.آنچه که این یات بما می‌آموزد این است که حوادث تاریخی،حادثه‌ای اتفاقی و تصادفی نبوده و این پادشاهان و کشورگشیان نیستند که این تحوّلات مهمّ تاریخی را می‌آفرینند؛ بلکه همه به فرمان خداست، لذا خداوند بیشتر کارها را به خود نسبت می‌دهد و می‌فرماید:
«إنّا مَکَنّا لَه فی الأرضِ و آتیناه مِن کُلّ شیءٍ سبباً …».«قَالَ مَا مَکّنّی فیه رَبّی قالَ هَذا رَحمَة مِن ربَّی …»
4. از آنجا که وقایع تاریخی قانونمند و به فرمان خداست، می‌بینم که به طور مشابه تاریخ تکرار می‌شود و چقدر تاریخ زمان کورش و اسکندر و شی هوانگ تی به یکدیگر نزدیک هستند تا جایی که مفسران و مورخان رابه حیرت وا‌داشته که کدام یک از اینان ذوالقرنین هستند؟
1. تفسیر المیزان،ترجمه: موسوی همدانی ، ج 26،ص 304.
2. همان ،صص،304 و 305.
3. سفرِ دانیال 8 ـ 1.
4. Max loehe
5. A history of religionin the old testament
6. کورش کبیر(ذوالقرنین) ابوالکلام آزاد،ترجمه دکتر باستانی پاریزی، ص 192.
7. universal history of the world, T-A hammerton, B.Grudi, V.2.
8. Vladi kavkas
9.قاموس کتاب مقدس، جیمز هاکس، ص 364.
10. فرهنگ عمید. اعلام 5، ص 499 ـ 500.
11. Rawlinson: five great monarchies the ancient eastern world
12. رجوع شود به ابوالکلام آزاد، ذوالقرنین، ترجمه دکتر باستانی پاریزی، ص 263.
13. ذوالقرنین کیست،دکتر سید حسن صفوی، ص 46 ـ 65؛ سید موسی میر مدرس، کوروش و ذوالقرنین از دیدگاه تاریخ و ایین.