شیوه نقد در تذکره الشعرای دولتشاه سمرقندی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

موضوع مقاله حاضر بررسی چگونگی شیوه های نقد و داوری دولتشاه سمرقندی در تذکره الشعرای اوست. از آن جا که نقد ادبی در هر عصری با سطح آگاهی و فرهنگ جامعه و طرز تلقی مردم آن روزگار هم خوانی دارد، دولتشاه به مثابه نماینده ناقدان عصر خود، به گرد کردن دیدگاه ها و داوری های مختلف ناقدان پرداخته و در نهایت دایره بسته نقد کلی و ذوقی آن روزگار را ترسیم کرده است. در این نوشته کوتاه خواهیم دید که تذکره دولتشاه به رغم خطاهای بسیارش، یکی از منابع اصلی و حتی منحصر به فرد برای نقد شعر در روزگار مؤلف بوده است. ولی بحث درباره تمام نکته هایی که او به آن ها اشاراتی کلی کرده، از حوصله این نوشته بیرون است و مجال فراخ تری می طلبد. بنابراین کوشیده ایم محورهای اصلی کار دولتشاه را در نقد شعر، شناسایی و دسته بندی کنیم. در این طرح ابتدا تذکره الشعرای دولتشاه را به اجمال معرفی و طرز تلقی او را از شعر نشان داده و نقش دربارها را در پرورش شاعران و تولید شعر خوب بررسی کرده ایم. از آن پس کلی گویی و نقد ذوقی او را که در موازنه شاعران و تتبع و تقلید آنان مطرح شده، آورده و گفته ایم که جریان عمده نقد در این اثر، نقد بلاغی و گونه ای از صورتگرایی است. در انتهای مقاله نگاهی گذرا افکنده ایم به رابطه نقد و سیاست های حاکم و سرانجام این نوشته را با بررسی اجمالی پیوند تاریخ و ادبیات به پایان برده ایم.