لطیف و زیبا

ملا فتح علی سلطان آبادی(ره) مفسّر بزرگ و برجسته‌ای بود که از او کرامات زیادی نقل شده است. وی برترین خصلت‌های اخلاقی را در خود جمع کرده بود. تفکّر، سکوت و یاد خداوند از صفات بارز و همیشگی او بود. برای گذراندن زندگی به مقدار کمی از مال دنیا بسنده می‌کرد و هرگاه پیرامون آیه‌ای از آیات قرآن کریم لب به سخن می‌گشود، نکاتی می‌گفت که برای همه تازگی داشت و تعجّب همگان را بر می‌انگیخت و درعین حال کاملاً مواظب بود تا برداشت‌هایش سطحی و بی‌بنیان نباشد، چنان که از آراستن کلام خویش به ظواهر فریبنده و پوچ، پرهیز می‌کرد.1
خاطره زیر را که حکایت از پاکی روح ملا فتح علی در فهم قرآن و آمادگی نفس و نبوغ خارق العادة او در تفسیر قرآن دارد، آیة اللّه سید محسن حکیم(ره) نقل کرده‌اند.2
بعضی از عالمان برجسته برای من نقل کردند که روزی در جلسه درس آخوند ملا فتح علی «قدس سره» بودیم که وی این آیه شریفه را تلاوت کردند و به تفسیر آن پرداخت: «وَ اعلَمُوا اَنَّ فیکُم رَسُولُ اللّهِ لَو یطیعُکُم فی کَثیرً مِنَ الاَمرِ لعَنِتُّم وَ لکنَّ اللّه حَبّبَ اِلَیکُم الایمان…؛ و بدانید که پیامبر خدا در میان شماست، اگر در بسیاری از کارها از [رای و میل] شما پیروی کند، قطعاً دچار زحمت می‌شوید، لیکن خدا ایمان را برای شما دوست داشتنی گردانید». (سوره حجرات، آیه 7) در تفسیر و توضیح «حبّب الیکم الایمان» مطالبی را بیان کرد که برای همه حاضران تازگی داشت. روز دوم که در درس حاضر شدیم به تفسیر همان بخش از آیه پرداخت و مطالبی غیر از آنچه دیروز گفته بود بیان داشت که آنها نیز برای ما تازگی داشت. به نحوی که تعجب می‌کردیم چطور این برداشت‌های لطیف و زیبا قبلاً به ذهن ما نرسیده بود. روز سوم هم که در درس حاضر شدیم حادثه روز قبل تکرار شد. حدود سی روز در درس وی شرکت کردیم و او نزدیک به سی معنا برای آیه بیان داشت و با هر معنا افق‌هایی جدید فرارویمان می‌گشود.
1. ر.ک: اعیان الشیعة، ج8،ص392‌. 2. حکیم سید محسن، حقایق الاصول، ج1،ص96.