حوزه انقلابی

مسئله مقاله حاضر، بررسی حال و آینده هویت حوزه و روحانیت و نسبت آن با حوزه انقلابی است؛ چراکه حفظ و تقویت هویت جمعی روحانیت، امری مهم و نیازمند مراقبت و تدبر است. بررسی کردیم که حفظ و ارتقای هویت روحانیت، نیازمند بازشناسی مأموریت حوزه و روحانیت در مقیاس اقامه اجتماعیِ دین و حضور ملی و بین المللی در این مقیاس است. جوهره حوزه انقلابی نیز چیزی جز پذیرش این مأموریت نیست. برای این منظور فرضیه مقاله حاضر بدین قرار است که انقلابی گری، عامل محوریِ هویت ساز حوزه و روحانیت بوده، فضیلتی زاید بر مأموریت اصلی حوزه های علمیه نیست. همچنین انقلابی گری صرفاً به معنای مشارکت سیاسی روحانیت در حکومت نیست؛ بلکه به معنای مسئولیت پذیری در اقامه اجتماعی اسلام است.

حوزه انقلابی مانند هر پارادایم دیگر، دارای دغدغه ها، مسائل و روش ویژه خود است که موجب مانایی و پویایی آن می شود. دغدغه حوزه انقلابی، برسازی تمدن اسلامی بر وزان دنیای معاصر است. براین اساس، در کنار مسائل فردی (تعبدی)، موضوعات اجتماعی را از «مسائل» خود می داند و در تلاش است با روش «اجتهاد پویا» فقه را به عرصه اجتماع آورده، زندگی مؤمنانه را در دوران غیبت جاری سازد. در این مقاله اصول و کارکردهای اجتهاد پویا به عنوان روش حوزه انقلابی بررسی می شود و به همین مناسبت از تغییر دغدغه ها و مسائل فقهی نزد ایشان سخن خواهد رفت.

حوزه انقلابی را می توان معتقد به اسلام سیاسی و نظام سیاسیِ مبتنی بر ولایت فقیه جامع الشرایط، ملهم از اندیشه های فقهی و کلامی امام خمینی دانست که پس از صدر اسلام، برای نخستین بار توانست الگویی مبتنی بر اسلام ناب و برگرفته از قرآن و احادیث را در جامعه تحقق بخشد و با ابتنا بر آن، به تدریج فرهنگی خلق کند و آن را بسط دهد. یکی از عوامل حفظ و پویایی یک اندیشه و نیز الگوی سیاسی اجتماعیِ برگرفته از آن، صدور و فراگیر کردن آن در فراتر از مرزهای جغرافیایی است. حوزه انقلابی با دارا بودن ظرفیت های اثرگذاری چون مرجعیت، کثرت طلاب و مبلّغان و نقش شبکه ای آنها در کشورهای مختلف، مساجد، حسینیه ها و هیئت های مذهبی، این امکان را دارد که فرهنگ انقلاب اسلامی را به عنوان الگوی جایگزین فرهنگ لیبرالیستی و نیز فرهنگ اسلام غیرانقلابی در جوامع مسلمان طرح کند و آن را نهادینه سازد.

مقام معظم رهبری به ویژه در دهه اخیر بارها در سخنرانی هایشان عبارت «جوان مؤمن انقلابی» را به کار برده اند و با تبیین ویژگی های آن، الگوی ترازِ جوان در جمهوری اسلامی ایران را به تصویر کشیده اند. هدف این پژوهش دستیابی به شاخص های طلبه جوان مؤمن انقلابی است؛ ازاین رو با تحلیل محتوای کیفی سخنان مقام معظم رهبری، نخست شاخص های «جوان مؤمن انقلابی» استخراج و دسته بندی شده و سپس بر پایه آن و بر اساس مدل شاخص نگاری اسلامی، شاخص های «طلبه جوان مؤمن انقلابی» در سطوح بنیادی، ابعادی و کیفی تعریف شده است. سوال اصلی مقاله این است که بر اساس دیدگاه مقام معظم رهبری، طلبه جوانِ مؤمنِ انقلابی چه شاخص هایی دارد؟  برای پاسخ به این سوال42 شاخص در سه مقوله جوان، مؤمن و انقلابی برای «طلبه جوان مؤمن انقلابی» به دست آمده است که می تواند دستمایه سیاستگذاری و برنامه ریزی فردی، اجتماعی و مدیریتی طلاب جوان قرار گیرد.