سفره معنوی قرآن

به خوانندگان محترم مجله وعده داده بودیم، که در هر شماره، به سراغ یکی از چهره‏های قرآنی خواهیم رفت، تا از این رهگذر، ضمن آشنایی با ایشان و شنیدن خاطراتشان، از تجربه‏های بسیار گرانقدری که در طول سالیان متمادی حاصل کرده‏اند، بهره‏مند شویم.
در این شماره، از بیانات استاد ارجمند جناب آقای سید هادی محدث بهره می‏گیریم.لازم به توضیح است استاد محدث از چهره‏های شاخص قرآنی در آموزش و پرورش هستند که عمر با برکت خود را در این راه صرف کرده‏اند.ایشان بیش از 40 سال است در زمینه مفاهیم قرآن مشغول تدریس هستند.متن مصاحبه با ایشان، تقدیم حضورتان می‏شود.
*رشد قرآن:ابتدا اگر خاطراتی از دوره کودکی، نوجوانی، و جوانی خود در رابطه با قرآن به یاد دارید، بفرمایید.
ضمن تشکر از اهتمام دفتر انتشارات کمک آموزشی نسبت به انتشار«مجله رشد آموزش قرآن»که جای آن بسیار خالی بود و ضرورت آن از طرف معلمان گرامی درس قرآن احساس می‏شد، در مورد خاطرات این حقیر در دوران کودکی و نوجوانی نکاتی را عنوان می‏کنم که ان‏شاءاللّه مفید فایده باشد.
در کودکی با شخصی آشنا شدم که 40 سال حقیر را تحت تأثیر افکار و عقاید و شخصیت استثنایی خود قرار داد.او حاج علی اصغر عابدزاده(ره)، بنیانگذار انجمن«پیروان قرآن»در مشهد بود.هم ایشان بودند که می‏فرمودند، قرآن حتما قابل فهم توده مردم است و فهم آیات ساده قرآنی(از محکمات)که حاوی تمام پیام‏های هدایتی قرآن هستند، به مراتب ساده‏تر از قرائت قرآن است.اگر قرآن برای توده مردم مفهوم نباشد، حجیّت نخواهد داشت.
حقیر در کودکی ناظر بودم که به روش سنتی ایشان، کودکان بعد از فراگیری روخوانی و روان‏خوانی قرآن، معانی الفاظ و کلمات قرآن را یاد می‏گرفتند؛به طوری که در سنین 8، 9 و 10 سالگی خیلی راحت و بهتر از قرائت قرآن، کلمات‏و عبارات ساده آن را معنا می‏کردند.مرحوم عابدزاده در مورد تدبّر در آیات قرآن و برداشت‏های نو از پیام‏های قرآن نیز بسیار موفق بودند.روش وی در برداشت از قرآن، مورد تأیید مرحوم حضرت آیت اللّه میلانی نیز بود.
بهره دیگر این حقیر از شخصیت ممتاز و هدایتگر ایشان در سنین نوجوانی، انس گرفتن و آشنا شدن با مکتب اهل بیت(ع)بود که بسیار سازنده و جهت‏دهنده بود.همین امر حقیر را بر آن داشت که در دوره دانشگاه با قرآن آشنایی بیش‏تری پیدا کنم.به طوری که از ابتدای کار معلمی در سال 1341، در کنار تدریس علوم تجربی(فیزیک و شیمی)، آموزش قرآن و مفاهیم را به طور رسمی و به عنوان معلم قرآن و همچنین،
جوانان ما چنانچه در سایه انس با قرآن و مکتب اهل‏بیت مدتی سلوک عبادی و فعالیت فردی و اجتماعی داشته باشند به خوبی وجدان می‏کنند که وعده خدا در زبان پیامبر معصوم که می‏فرمایند:«دوام الذکر ینیر القلب و الفکر» محقق شدنی و قابل حصول است
آموزش صحیفه سجادیه را به طور غیررسمی و به عنوان فعالیت فوق برنامه، شب‏های جمعه در منزل به دانش‏آموزان، تدریس می‏کردم و از این رهگذر، بهره‏های زیادی بردم.
دومین خاطره شیرین و جهت‏دهنده من از همان دوران دانشجویی و ابتدای معلمی، انس و مصاحبت مستمری بود که با حضرت آیت الله امینی، صاحب«الغدیر»داشتم.ایشان می‏فرمودند که مکتب اهل بیت در انحصار متون ادعیه و مناجات‏ها و زیارت‏هایی است که از ایشان(اهل بیت)برای شیعه به ارمغان رسیده است.
سومین خاطره به یادماندنی من از دوران جوانی، مطالعه مقاله‏ای از شهید دکتر چمران در رابطه با مراتب هفتگانه نفس بود که به حقیر الهام بخشید.همچنین در ابتدای انقلاب اسلامی، با شخص ایشان حشر و انس مختصری داشتم.این مسأله بر علاقه و توجهم به این امر می‏افزود و آن فهم و درک مرحله نفس ملهمه از مراتب نفس بود:
1.«نفس اماره»که در هفت سال اول کودکی به اعتبار (الولد سید سبع سنین)چنانچه کودک از یک تربیت هدایت شده‏ای برخوردار باشد، به یک خودباوری نائل می‏شود که مستحکم‏ترین رکن شخصیت او در آینده خواهد بود.
2.«نفس لوامه»که در دوران نوجوانی به شکوفایی می‏رسد و وجدان فرد زنده می‏شود و پیوسته اعمال و رفتار خود را به نقد و به محکمه وجدان می‏برد و باروری این مرحله از نفس، معلول نقش مربیان دلسوزی خواهد بود که به اعتبار (...و عبد سبع سنین)امر تربیت و راهنمایی نوجوانان را بر عهده دارند.
3.سومین مرحله، «نفس عاقله»است که جوان در سایه تربیت دینی و انس با آن و مکتب اهل بیت(ع)، طلوع بلوغ خود را با بلوغ اعتقادی و معرفتی قرآن می‏گذراند و دوران تکلیف را با ناب‏ترین معارف دینی که همان معارف قرآنی و انس با مکتب اهل بیت(ع)هستند، همراه می‏کند و این همزمان است با«...و وزیر سبع سنین»
4.و بالاخره«نفس ملهمه»یعنی همان مرحله از نفس که برای حقیر در یک سطح مطلوبی دریافت شده بود و تذکر استاد شهید دکتر چمران، باب رحمت و معرفتی را به رویم گشود.
جوانان ما چنانچه در سایه انس با قرآن و مکتب اهل بیت(ع)مدتی سلوک عبادی و فعالیت فردی و اجتماعی داشته باشند به خوبی وجدان می‏کنند که وعده خدا در زبان پیامبر معصوم(ص)که می‏فرمایند:«دوام الذکر ینیر القلب و الفکر»محقق شدنی و قابل حصول است.و بالاخره مراحل نفس مطمئنه و راضیه و مرضیه هستند که مجال تشریح و توضیح آن‏ها نیست.
*رشد قرآن:برای مربیان و معلمان کشور، به ویژه معلمان دست‏اندر کار آموزش قرآن چه پیامی دارید؟
توصیه حقیر، فراهم آوردن هر چه بهتر انس با قرآن و مکتب اهل بیت(ع)برای خودشان در زندگی است.یعنی با کم‏ترین اهتمام، مشروط به استمرار و استقامت در کار، مقدمات آشنایی با آیات انسان‏ساز قرآن را از طریق فهم کلمات اکثر قرآن که در حدود هزار واژه بیش‏تر نیستند، فراهم کنند و با معدودی از محتوای مکتب اهل‏بیت(ع)در حد دعای کمیل، ندبه، برخی از دعاهای گزینش شده صحیفه، دعای سحر و افتتاح و ابوحمزه ثمالی، مناجات شعبانیه و خمس عشر، در فرصتی کوتاه و مداوم آشنا شده و مدتی را بر داعیه خودسازی و با شعار(معلم نفسه و مؤدبها احق بالاجلال من معلم الناس و مودبهم)با انس با این متون بسر کند.در این صورت، خودشان به چنان جوششی از درون نائل آیند که مبانی تربیتی و رشد را مستقیما از این سرچشمه زلال معرفتی خواهند یافت.
معلمان ارجمند و مربیان گرامی در چنین شرایطی با سیر و سلوکی که به هدف خودسازی دارند، وظیفه دارند تلاش‏های خود را به محیط محدود مدرسه بسنده نکنند، بلکه بیش‏ترین توفیق هر متر بی فعالیتی است که با شاگردان ویژه، با انگیزه، متدین و مستعد خود در خارج از فرصت‏های درسی، در محیط مدرسه و یا در خارج از مدرسه با این محصلان به عنوان فعالیت فوق برنامه دارند و روی چنین نیروهای زمینه‏دار و علاقه‏مند متمرکز کرده‏اند و به کادرسازی می‏پردازند.اغلب چنین مربیان هوشمند و دلسوز، بهترین بازده تجربی و عمر خدمتی خود را در همین محفل‏های خودمانی خارج از مدرسه به دست می‏آورند.آنان در جلسات هفتگی با عنوان‏های آموزش قرآن، قرائت قرآن، آشنایی با مفاهیم، جلسه دعای کمیل، دعای ندبه، انس با صحیفه، مکتب اهل بیت(ع)و مشابه آن‏ها، با دانش‏آموزان ارتباطی صمیمانه، مکتبی، هدفدار و مداوم برقرار می‏کنند و گاهی این ارتباط را تا راهیابی آنان به دانشگاه و بعد از آن ادامه می‏دهند.
خاطره شیرین و جهت‏دهنده من از همان دوران دانشجویی و ابتدای معلمی، انس و مصاحبت مستمری بود که با حضرت آیت اللّه امینی، صاحب«الغدیر»داشتم.ایشان می‏فرمودند که مکتب اهل بیت در انحصار متون ادعیه و مناجات‏ها و زیارت‏هایی است که از ایشان (اهل بیت)برای شیعه به ارمغان رسیده است
*رشد قرآن:چه توصیه‏ای برای خانواده‏ها دارید؟
هم‏اکنون که به برکت انقلاب و فرهنگ انسان‏ساز اسلام آن، اکثریت قابل ملاحظه‏ای از مادران، حداقل از تحصیلات دیپلم برخوردارند، شایسته است برای آنان به صورت رسمی و هفتگی کلاس آموزش مفاهیم و انس با قرآن فراهم شود.
این جلسات می‏تواند از طریق انجمن اولیا و مربیان به عنوان مؤثرترین روش ایجاد هماهنگی تربیتی بین خانه و مدرسه، به ویژه در مدرسه‏های ابتدایی و راهنمایی برگزار شود.از این رهگذر، از آن جهت که والدین برای فرزندان خود الگو هستند و خانه بهترین فرصت و محیط برای ایجاد اخلاق و رفتارهای حسنه است، بستر انس مستمر فرزندان آن‏ها در کانون گرم خانواده با قرائت مستمر قرآن فراهم می‏آید.*رشد قرآن:در رابطه با تلفیق درس قرآن و دینی دوره متوسطه چه نظری دارید؟
از این تلفیق زمانی می‏توان به خوبی بهره‏مند شد که در بستر این امر به گونه‏ای حکیمانه، موجبات فراهم آوردن روح تحقیق و تدبّر در آیات و موضوعات قرآنی فراهم شود.این امر از طریق ارجاع پیوسته دانش‏آموزان به تحقیق موضوعی آیات قرآن میسر است و نیز به منظور دستیابی به اهداف پیش‏بینی شده، بررسی آموخته‏های دانش‏آموزان در دوره راهنمایی در مفاهیم قرآنی، امری ضروری است.
درس دین و زندگی، در دوره متوسطه باید تکمیل کننده مفاهیم دوره راهنمایی باشد و راه ورود به تدبر در آیات از طریق تحقیق موضوعی، تکیه بر آیات کلیدی قرآن و ایجاد انس و
[به تصویر صفحه مراجعه شود]
شایسته است دست‏اندرکاران فرهنگ عمومی، از جمله وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، دارالقرآن‏ها و سایر نهادهای مشابه در این امر، در کنار آموزش و پرورش، به تألیف و نشر سه مجموعه مفاهیم، تدبر در آیات قرآن و آموزش مکتب اهل بیت(ع) همت گمارند
آشنایی در فراگیری علوم قرآنی و آموزش بقیه واژه‏های باقیمانده فراهم آید و تا کتاب درسی قرآن به صورت ویژه تألیف نگردد و دانش‏آموزان به گونه‏ای فعال از چنین کتابی بهره‏مند نگردند، از این تلفیق بهره چندانی نخواهیم برد.زیرا صرفا مراجعه به المعجم برای کار تحقیقی کافی نیست و با این خلأ چه بسا از حق آموزش قرآن در کنار معارف دینی کاسته خواهد شد.با آرزوی توفیق برای دست‏اندرکاران این امر حیاتی و حساس.
*رشد قرآن:فضای فرهنگ عمومی نسبت به گسترش نهضت قرآن چگونه است و چه باید کرد؟
شایسته است دست‏اندرکاران فرهنگ عمومی، از جمله وزارت ارشاد، سازمان تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، دار القرآن‏ها و سایر نهادهای مشابه در این امر، در کنار آموزش و پرورش، به تألیف و نشر سه مجموعه مفاهیم، تدبر در آیات قرآن و آموزش مکتب اهل بیت(ع)همت گمارند قبل از آن که جوانان تحصیلکرده ما، چه در دانشگاه و چه در حوزه‏های علمیه وارد مشرب‏های معرفتی عرفان و فلسفه شوند، با این منابع غنی یعنی قرآن و مکتب اهل بیت آن‏قدر انس گیرند که در فهم بیش‏تر حقایق الهی از درون به جوشش آیند و از آن کامشان سیراب گردد.در آن صورت، ورود به هر یک از این دو مشرب آموزنده خواهد بود، ولی عکس آن حتما زیان‏بار خواهد بود.
لازم به یادآوری است که به نظر می‏رسد مناسب‏ترین فضای آموزش عمومی خارج از مدرسه برای معلمان و مربیان همان دارالقرآن‏هایی هستند که به همت معاونت پرورشی تأسیس و فعال شد و تاکنون در کشور حجم نسبتا وسیعی از دانش‏آموزان را در دامن سازنده خود و با برنامه‏های ارزنده‏اش آموزش داده است.فعال کردن این کانون‏ها(دارالقرآن‏ها)و رونق بخشیدن به کم و کیف برنامه‏های آن‏ها، وظیفه مستقیم ما معلمان و مربیان است تا نگذاریم با تسامح و اهمال، کم فروغ و غیرفعال شوند و به سمت تعطیلی و عدم کارایی سوق یابند.و چه زیبنده است که مدیریت این دارالقرآن‏ها فضای آموزش را به گونه‏ای برنامه‏ریزی کنند که دانش‏آموزان مستعد و علاقمند به قرآن را جذب، و آن‏ها را از همه جهات آموزش دهند.