سلسله الذهب به روایت اهل سنت

 
 
سلسلة الذهب ، واژه ای است که یادآور ورود امام رضا به نیشابور، و استقبال بی نظیر دانشمندان و محدثین بنام اهل سنت و حدیث « کلمة لا اله الا الله حصنی ...» و ثبت آن توسط بیست هزار کاتب و محدِّث و ... می باشد.
این رخداد و گزارش آن توسط اهل سنت همانند حاکم نیشابوری (405هـ) ابو نَعیم اصفهانی (430هـ) ابن حجر هیثمی (974هـ) و... نشانگر اهمیت و جایگاه ویژة این رخداد و مرجعیت علمی و معنوی امام علی بن موسی الرضا می باشد . نکتة قابل ذکر این است که در کتب اهل سنت علاوه بر حدیث سلسلة الذهب معروف ، احادیث دیگری نیز از امام رضا نقل کرده اند که امام رضا آن ها را از پدرانشان نقل کرده ولی متن حدیث با حدیث حصن متفاوت است ، به دیگر سخن احادیث سلسلة الذهب در کُتُب اهل سنت بسیار است یعنی احادیثی که امام رضا آنها را از پدر و اجداد خود تا رسول الله نقل کرده اند ، بسیار بوده اماآنچه که معروف و مشهور می باشد حدیث سلسلة الذهبی است که به حدیث حصن نیز معروف است . در این نوشتار برای اطلاع و آگاهی بیشتر از انعکاس این احادیث در کتب اهل سنت ،اولا حدیث سلسلة الذهب معروف نقل و دیدگاه بزرگان اهل سنت دربارة این حدیث را ذکر کرده ، ثانیا سایر احادیثی که سند آنها همانند سلسلة الذهب می باشد ذکر خواهد شد .
حدیث «حصن»
حاکم نیشابوری می گوید : « لمّا دَخَلَ (علی بن موسی الرضا ) نیسابور .... و شقَّ سوقها و علیه مظله لا یری من ورائها تعرض له الامامان الحافظان ابو زرعة الرازی و محمد بن اسلم الطوسی ومعهما من طلبه علم و الحدیث مالا یُحصی فتضرعا الیه ان یریهم وجهه و یروی لهم حدیثا عن آبائه...
هنگامی که امام رضا وارد نیشابور شد مرکب امام ایستاد و امام داخل کجاوه نشسته بود و احدی صورت وی را نمی دید دو پیشوای اهل حدیث نیشابور به نامهای ابوزرعه رازی و محمد بن اسلم طوسی و سایر طلاب علوم حدیث (که قابل شمارش نبودند) به پیشواز امام آمده , ابوزرعه و محمد بن اسلم با التماس و گریه و زاری از امام خواستند تا صورت خود را بنمایاند و برای آنها حدیث از پدرانش نقل کند .
در نقل دیگر چنین آمده :« فقالا ایها السید الجلیل ابن الساده الائمه بحق آبائک الاطهرین و اسلافک الاکرمین الا ما أریتنا وجهک المیمون و رویت لنا حدیثا عن آبائک ، عن جدک نذکرک به .» فاستوقف البغله و أمر غُلمانه بکف المظله و أقّر عیون تلک الخلائق برؤیه طلعته المبارکه فکانت له ذُؤابتان مدلتیان علی عاتقه و الناس بین صارخ وباک و متمرغ فی التراب و مقبل لحافر بغلته فصاحت العلماء معاشر الناس انصتوا فأنصتوا و استملی منه الحافظان المذکوران فقال : حدثنی ابی موسی الکاظم عن أبیه جعفر الصادق عن أبیه محمد الباقر عن أبیه علی زین العابدین عن أبیه شهید کربلاء عن أبیه علی بن ابیطالب قال : حدثنی حبیبی و قره عینی رسول الله قال : حدثنی جبرئیل سمعتُ ربُّ العزّه یقول :« لا اله الا الله حصنی فمن قالها دخل حصنی و من دخل حصنی أمِنَ من عذابی » ، ثمَّ أرخی الستر و سار، فعدَّ اهل المحابر والدوی الذین کانوا یکتبون فأنافوا علی عشرین الفا.»[1]
خطاب به امام چنین گفتند ای سرور جلیل القدر , ای فرزند سروران و امامان جلیل به حق پدر و اجداد پاک و طاهرینت صورت مبارکت را بنمایان و برای ما از اجدادت روایتی نقل کن , در این هنگام شتر ایستاد و امام به غلامان خویش دستور داد پرده را برداشته تا چشمان مردم به جمال نورانی امام منور شود مردم نیز در حالتی که فریاد می زدند و بعضی روی زمین در حالت سینه خیز بوده و برخی دیگر خاک مرکب امام را می بوسیدند علمای شهر فریاد زدند ای مردم ساکت باشید و ابو زرعه و محمد بن اسلم از امام تقاضای حدیث کرده که امام چنین فرمود : پدرم موسی بن جعفر از پدرش جعفر بن محمد از پدرش محمد بن علی از پدرش علی بن حسین از پدرش شهید کربلا از پدرش علی بن ابیطالب نقل شده که فرمود حبیبم و نور چشمم رسول الله فرمود جبرئیل برایم روایت کرد که خداوند عزوجل به من چنین گفت : «لا اله الا الله دژ من است هر کس این کلمه را بگوید داخل در دژ من خواهد شد و هر کس در دژ من داخل شود از عذابم در امان خواهد بود . » پس از نقل این حدیث پرده را کشید و حرکت کرد . تمامی اهل قلم که این مطلب را ثبت می کردند قریب به بیست هزار بودند .
ابونعیم اصفهانی(430هـ) نیز این حدیث را از طریق خود چنین نقل می کند :« ابا الصلت الهَرَوی عن علی بن موسی الرضا عن آبائه عن علی بن ابیطالب عن رسول الله عن جبرئیل قال : قال الله عزوجل انی انا الله لا اله الا الله انا فاعبدونی من جائنی منکم بشهاده ان لا اله الا الله بالاخلاص دَخَل فی حصنی و من دَخَل فی حصنی اَمِنَ من عذابی .»[2]
اباصلت به نقل از امام رضا از پدرانش از امام علی از رسول الله از جبرئیل " خداوند فرمود : همانا من خداوندی هستم که جز من خدایی نیست پس مرا عبادت کنید هر کس از شما با اخلاص شهادت دهد که معبودی جز من نیست در دژ من داخل شده و هر کس در دژ من داخل شود از عذابم در امان است . "
قابل ذکر است ادامة حدیث در کتب اهل تشیع چنین آمده ، امام بعد از نقل این حدیث داخل کجاوه رفتند و پس از لحظاتی دوباره سر از کجاوه بیرون آورده و فرمودند :« بشرطها و انا من شروطها»3 که این قسمت از حدیث در هیچ یک از کتب اهل سنت منعکس نشده است.
دیدگاه اهل سنت نسبت به حدیث «حصن»
دربارة این حدیث سخنان شگفت آمیزی از بزرگان اهل سنت نقل شده که به آنها اشاره می شود :
ابا صلت هروی که یکی از ملازمان امام رضا می باشد دربارة این حدیث می فرماید: «لو قریءَ هذا الاسناد علی مجنون لأفاقَ.»4
برخی از متعصبین اهل سنت این حدیث را از دروغ پردازی های ابا صلت دانسته و آن را باطل می دانند .5 در حالی که در مقابل، بزرگان اهل سنت علاوه بر تأیید سخن اباصلت، سخنان شگفت انگیزی دربارة این حدیث بیان کرده اند که به بعضی از آنها اشاره می شود :
احمد بن حنبل (240هـ) ، ابن حجر هیثمی به نقل از احمد می گوید : « لو قرئت هذا الاسناد علی مجنون لبریء من جنته .»6 اگر این سند بر دیوانه خوانده شود همانا بهبود می یابد .
حاکم نیشابوری (405هـ) :« لو قرء هذا الاسناد علی مجنون لافاق من جنونه »7
ابو نعیم اصفهانی (430هـ)در یک بیان جامع ، پیرامون این حدیث چنین می گوید: « هذا حدیثً ثابتً مشهورً بهذا الاسناد من روایت الطاهرین عن آبائهم الطیبین و کان بعض سلفنا من المحدثین اذا روی هذا الاسناد قال لو قرء هذا الاسناد علی مجنون لافاقَ.»8
سبط بن جوزی(654هـ) :« لو قرء علی مجنون بریء .»9
ابو القاسم قُشَیری دربارة این حدیث سخن شگفت انگیزی نقل می کند که به آن اشاره می شود :« اتصل هذا الحدیث بهذا السند ببعض أمراء السامانیه فکتب بالذهب واوصی ان یدفن معه فی قبره ، فروی فی المنام بعد موته فقیل ما فعل الله بکَ فقال غفر لی بتلفظی بلا اله الا الله و تصدیقی أنَّ محمداً رسول الله .»10 قشیری می گوید : این حدیث با این سلسلة سند به بعضی از پادشاهان سامانی رسید و دستور دادند که این حدیث با طلا نوشته شده و هنگام مرگ با وی در قبر دفن کنند . بعد از مرگش وی را در خواب دیدند از او پرسیدند خداوند با تو چه کرد در پاسخ گفت خداوند مرا به شهادت لا اله الا الله و تصدیق محمد رسول الله بخشید .
حدیث «ایمان»
در نقل دیگر چنین آمده:« لمّا دَخَلَ علی بن موسی الرضا نیسابور علی بغله شهباء فَخَرَجَ علماء البلد فی طلبه منهم یحیی بن یحیی، اسحاق بن راهویه ، احمد بن حرب ، محمد بن رافع ، فتعلقوا بلجام دابّه فقال له اسحاق بحق آبائک حدثنا فقال :« الایمان معرفه بالقلب واقرار بالسان و عمل بالارکان»11 هنگامی که علی بن موسی الرضا وارد نیشابور شده سوار بر شتر کجاوه دار بود که علمای شهر از جمله یحیی بن یحیی , اسحاق بن راهویه , احمد بن حرب , محمد بن رافع به استقبال امام آمده و به افسار مرکب امام چنگ زدند سپس اسحاق رو به امام کرد و گفت به حق پدر و اجدادت برای ما حدیثی روایت کن امام فرمود : ایمان, شناخت قلبی و اقرار زبانی و عمل به دستورات است .
ابن ماجه نیز به سند خود از ابا صلت این حدیث را نقل می کند .12
سایر محدثین از جمله ، بیهقی13، دار قطنی14 ، ابن حجر هیثمی15 ، خطیب بغدادی16 ، صاحب کتاب اخبار قزوین17، طبرانی18 و غیره19نیز این حدیث را نقل کرده اند .
دیدگاه اهل سنت نسبت به حدیث «ایمان»
در مورد این حدیث نیز ابا صلت می‌گوید :« لو قرء هذا الاسناد علی مجنونٍ لافاقَ»20
برخی از متعصبین اهل سنت در اینجا نیز این حدیث را ضعیف وبه خاطر شیعه بودن اباصلت این حدیث را از دروغ پردازی های وی دانسته و ایشان را به شدت مورد هجوم قرار داده اند21. با این حال در مقابل، بزرگان اهل سنت ، اباصلت را فردی مطمئن و موثق دانسته و با تکرار سخن وی در مورد حدیث ایمان ، کلام وی را تایید کردند.
احمد بن حنبل (240هـ):« لو قرئت هذا الاسناد علی مجنونٍ لبرء من جنته .»22
ابو الحسن علی بن محمد کنانی (963هـ) در دو مرحله صحت این روایت را اثبات می کند .اول اینکه شخصیت اباصلت را تقویت کرده و از این طریق سند حدیث را محکم می کند ، در مرحلة بعد دو شاهد برای محتوای حدیث حصن و ایمان اقامه می کند که جایی برای اشکالات دیگر باقی نماند . وی می‌گوید :« و لهما شاهدان ، حدیث ابی قتاده : من شهد ان لا اله الا الله ، انَّ محمدا رسول الله ، فذل بها لسانه واطمئن بها قلبه، لم تطعمه النار ، اخرجه البیهقی فی الشُعَب و ثانیهما من حدیث عائشه : الایمان بالله ، اقرارً باللسان ، و تصدیق بالقلب و عمل بالارکان ، اخرجه الدیلمی والشیرازی فی الالقاب .»23
ابو الحسن سندی حنفی (1138هـ) که از شارحان صحیح بخاری و سنن ابن ماجه می باشد در تایید این روایت سخنان بزرگان اهل سنت را یادآور می شود و از شخصیت روایی اباصلت دفاع می کند و به نقل از سیوطی می گوید :« و الحق انه لیس بموضوعٍ ...».24
عجلونی شافعی ( 1162هـ) در ردّ سخن ابن جوزی مبنی بر جعلی بودن این حدیث و در دفاع از شخصیت اباصلت سخنانی گفته ودر تایید این روایت می گوید :« و من لطائف اسناده روایه الابناء عن الآباء فی جمیعه .»25
لازم به ذکر است دربارة شخصیت اباصلت بزرگان اهل سنت چنین گفته اند :« یحیی بن مَعین وی را توثیق کرده می گوید: لیس ممن یکذب ،حاکم نیشابوری دربارة وی می گوید : ابوالصلت ، ثقه مأمونٌ، ذهبی نیز دربارة وی می گوید : صالحاً الا انه شیعیٌ و لم یکن غالیاً، برخی دیگر اباصلت را در زمرة زُهّاد شمرده اند .»26
با توجه به سخنان و تاییدات بزرگان اهل سنت سخن سیوطی کاملاً معنا شده چنانکه گفت : « و الحق انه لیس بموضوعٍ »27و بی پایه واساس بودن سخن ابن جوزی مبنی بر جعلی بودن حدیث ایمان واضح می شود .
یکی بودن حدیث «حصن» و « ایمان»؟
در مورد اینکه آیا حدیث ایمان با حدیث حِصن یکی است و یا اینکه در دو مرحله این اتفاق رخ داده سؤالی است که ابن حجر هیثمی تمایل به احتمال دوم دارد ، چنانچه می گوید :« لعلهما واقعتان »28
مواضع علمای اهل سنت هنگام ورود امام به نیشابور
نکتة قابل ذکر ومهم ، برخورد علمای بنام اهل سنت در آن دوران ، هنگام ورود امام رضا به نیشابور می باشد.
ابوالفرج ابن جوزی چنین گزارش می‌کند: « فلما قدم نیسابور خَرَجَ فهو فی عماریه علی بغله شهباء فخرج علماء البلد فی طلبه مثل یحیی بن یحیی ، اسحاق بن راهویه ، محمد بن رافع ، احمد بن حرب و غیرهم ، فأقام بها مدة .»29
در نقل دیگر آمده :« لما دَخَلَ علی بن موسی الرضا نیسابور علی بغله شهباء فخرج علماء البلد فی طلبه منهم یحیی بن یحیی ، اسحاق بن راهویه ، احمد بن حرب ، محمد بن رافع ، فتعلقوا بلجام دابته فقال له اسحاق بحق آبائک حدثنا فقال ....»30
ابن حجر هیثمی به نقل از حاکم نیشابوری هنگام ورود امام به نیشابور می‌گوید: « تعرض له الحافظان ابو زرعه الرازی و محمد بن اسلم طوسی و معهما من طلبه العلم و الحدیث مالا یُحصی فتضرعا الیه ان یریهم وجهه و یروی لهم حدیثا عن آبائه...»31
شناخت جایگاه علمای نیشابور:
شناخت و آگاهی از جایگاه شخصیت‌هایی که در گزارش های تاریخی مذکور آمده بوضوح نشان می دهد که علمای اهل سنت آن دوران, با آن عظمت! چگونه در آستانة علی بن موسی الرضا، زانو می‌زدند .
ابو یَعلی مُعلی بن منصور رازی حنفی (211هـ) ،وی علامه و حافظ و مفتی بغداد بوده و فردی مورد اطمینان و ثقه بوده است . ذهبی می گوید :« العلامه الحافظ الفقیه نزیل بغداد ومفتیها .»32، یحیی بن معین می گوید :« ثقه »33، عجلی می گوید :« ثقه صاحب سنه و کان نبیلاً »34، یعقوب بن شیبه می گوید :« ثقه ، متقنٌ ، صدوق فقیه مامونٌ .»35، ابو حاتم :« کان صدوقاً فی الحدیث »36، ابن سعد :« کان صدوقاً صاحب حدیثٍ و رای ٍ و فقهٍ »37
آدم بن ابی ایاس عسقلانی (220هـ)، پیشوای اهل حدیث فردی است ثقه و مورد اطمینان , شیخ اهل شام وی یکی از شش نفری است که حدیث را به درستی ثبت می کند , دربارة وی چنین گفته اند :« ذهبی : الامام الحافظ القدوه ، شیخ الشام ابو الحسن خراسانی ...38، ابو حاتم رازی : ثقه مأمون متعبدٌ من خیار عباد الله39، احمد بن حنبل :کان من السته الذین یضبطون عنده الحدیث40.»
ابو زکریا یحیی بن یحیی تمیمی منقری نیشابوری (226هـ) وی شیخ الاسلام و عالم خراسان و به تعبیر برخی امام اهل دنیا می‌باشد , ابوبکر بن عبد الرحمن می گوید :
« شیخ الاسلام و عالم خراسان الحافظ .» ، ابو العباس سراج :« امام لاهل الدنیا .» ابو احمد الفراء :« کان اماماً و قدوهً و نوراً للاسلام»41، نسائی :« هو ثقه مأمون ثبتٌ »42، احمد بن سیار مروزی : « کان ثقه ... خیّراً فاضلاً .»43
ابو عبد الله احمد بن حرب بن فیروز نیشابوری (234هـ)، وی پیشوای و اسوه اهل حدیث شیخ نیشابور و از بزرگان و فقها و عابدها بود و فردی کم نظیر بوده است . ذهبی دربارة وی می گوید : الامام القدوه ، شیخ نیسابور ، الزاهد کان من کِبار فقهاء و العباد ، یحیی بن یحیی تمیمی دربارة وی می گوید : ان لم یکن احمد بن حرب من الابدال فلا ادری مَنهُم !؟»44
ابویعقوب اسحاق بن راهویه مِروزی (238هـ) ،وی یکی از پیشوایان مسلمین و علمای دینی است که حدیث و فقه و حفظ و راستگویی و پرهیزکاری در وی جمع شده است سیوطی دربارة وی می گوید :« احد ائمه المسلمین و علماء الدین اجتمع له الحدیث و الفقه و الحفظ و الصدق و الورع و الزهد ....»45
ابو الحسن محمد بن اَسلَم کِندی طوسی (242هـ)، از موثقین و حفاظ بوده و در علم شبیه احمد بن حنبل می باشد . سیوطی دربارة وی می گوید: « کان من الثقات الحفاظ و الاولیاء الابدال ، به نقل از ابن خُزَیمه دربارة وی می گوید : هو ربانیُّ هذه الامه لم تر عینای مثله ، کان شبه باحمد بن حنبل .»46
ابو عبد الله محمد بن رافع قصری قُشَیری (245هـ)، در دوران خویش شیخ خراسان بوده موثق و مورد اطمینان و راستگو می باشد , حاکم نیشابوری می گوید :« شیخ عصره بخراسان فی الصدق و الرحله .»47 مسلم و نسائی نیز می گویند :« ابن رافع ثقه مأمونٌ .»48 ذهبی می گوید :« الامام الحافظ ، الحجه القدوه ، بقیه الاعلام ...»49
نصر بن علی جهنمی (250هـ) ، وی یکی از مطمئن ترین و حافظ ترین و عالم ترین اهل حدیث می باشد و از بزرگان اهل حدیث به شمار می رود . عبد الرحمن بن ابی حاتم می گوید : « نصر احب الیَّ و اوثق و احفظ ، نصر ثقه »50، نسائی و ابن خراش :« ثقه»51، عبد الله بن محمد فَرهَیانی :« نصر عندی من نبلاء الناس »52، ذهبی نیز می گوید : « الحافظ ، العلامه ، الثقه ... کان من کبار الاعلام ... نصر بن علی من ائمه سنه الاثبات»53
ابو زُرعه عبید الله بن عبد الکریم الرازی قُرَشی مخزومی (261هـ) ، وی امام اهل حدیث خراسان و فردی موثق ,و سرور حفاظ می باشد , سیوطی می گوید : احد الاعلام و حفاظ الاسلام .»54 ابن ابی حاتم می گوید :« ما رأیت اکثر تواضعاً من ابی زرعه هو و ابو حاتم اماما بخراسان .»55 نسائی دربارة وی می گوید :« ثقه » ، ذهبی نیز از وی « الامام سید الحفاظ » تعبیر می‌کند .56
محمد بن اسحاق بن خُزَیمه (311هـ) ، امامت و حفظ در حدیث در خراسان به ایشان منتهی شده و فردی کم نظیر و از حفاظ می باشد, ذهبی دربارة وی می گوید :« انتهت الیه الامامه والحفظ فی عصره بخراسان ...» ابن حبّان می گوید :« ما رأیتُ علی وجه الارض من یحسنُ صناعه السنن و یحفظ الفاظها الصحاح وزیاداتها حتی کأن السنن کلها نصب عینیه الا ابن خُزَیمه فقط .» دار قطنی نیز می گوید :« کان اماماً ثبتاً معدوم النظیر .»
عدیله بن ابی علی ثقفی شافعی (328هـ)، وی امام اهل حدیث و شیخ خراسان و به تعبیر اهل سنت در دوران خویش حجت خدا بر روی زمین بوده است , ذهبی دربارة وی می گوید :« الامام المحدث، الفقیه العلامه ، الزاهد ، العابد ، شیخ خراسان کان ابو علی فی عصره حجه الله علی خلقه ...و کان اماماً فی اکثر علوم الشرع.»57
با توجه به جایگاه رجال یاد شده نزد بزرگان اهل سنت و از سوی دیگر تضرع, التماس و زانو زدن آنها در برابر علم امام رضا، عظمت و مرجعیت علمی و معنوی امام علی بن موسی الرضا را به نمایش می گذارد.
سایر احادیث سلسلة الذهب
تا به حال دو حدیث حصن و ایمان که معروف به سلسلة الذهب بوده , نقل و بررسی شد حال به سایر احادیثی که سند آن سلسلة الذهب می باشد و در کتب حدیثی اهل سنت منعکس شده را یادآور می شویم:
ابن نجار (643هـ) به سند خود از عبد الله بن احمد بن محمد بن حنبل از پدرش از علی بن موسی الرضا از پدرانش از علی بن ابیطالب از رسول الله نقل کردند که پیامبر فرمود :« ما من قومٍ کانت لهم مشورة فَحَضَر معهم مَن اِسمُه احمداً و محمد فشاوَرَه الا خیرٌ لهم .»58پیامبر می فرماید: هر گروهی که به مشورت بنشیند و در میان آنها احمد یا محمد نامی باشد , خداوند آنچه خیر و صلاح است برای آنها مقدر می کند .
ابن نجّار به سند خود از یوسف بن عبد الله غازی از علی بن موسی الرضا از پدرانش از علی بن ابیطالب از رسول الله نقل کردند: «یقول الله تبارک و تعالی یابن آدم ، ماأنصَفتَنی ، أتحبب الیک بالنِعَم و تَنَقَّمتَ الیَّ بالمعاصی خیری علیک منزّلٌ و شَرُّکَ الیَّ صاعدٌ و لا یزال ملکٌ کریم یعطینی عنک کل یوم و لیله و بعملٍ قبیح ، یابن آدم لو سمعتَ وصفک من غیرک و انتَ لا تدری مَن الموصوف لسارعتَ الی مَقَتّه.»59 رسول الله می فرماید : خداوند خطاب به فرزند آدم چنین می گوید : ای فرزند آدم با انصاف با آن برخورد نکردی , با ارسال نعمت هایت به تو محبت می کنم و تو با گناهانت خود را مورد نقمت و عذابم قرار می دهی , خیر و عنایات من بر تو سرازیر است ولی شر و گناهان تو به آسمانها زبانه می کشد و مرتبا یکی از ملائکه گناهانی را که انجام داده ای به من می رساند , ای فرزند آدم اگر توصیف و تعریف زشتی هایت را از دیگری بشنوی و ندانی که درباره توست هر آینه او را دشمن می داشتی.
محمد بن سلامه قضاعی (454هـ) به سند خود از امام علی بن موسی الرضا از پدرانشان از علی بن ابیطالب نقل می کند:« قال رسول الله من عامَلَ الناس فَلَم یظلِمَهم و حدثهم فلم یکذبهم و وَعَدَهم فلم یَخلِفَهُم فهو ممن کَمُلَت مروئته وظَهَرَت عَدالته و وَجَبَت اُخُوَتُه و حرُمَت غیبته.»60 رسول الله می فرماید کسی که با مردم معامله کند و به آنها ظلم نکند , با آنان به سخن بنشیند و دروغ نگوید , قول دهد و خلف وعده نکند چنین شخصی جوانمردی کامل , فردی عادل و بردیگران واجب است او را برادر خویش دانسته و غیبتش حرام است .
بیهقی (458هـ) به سند خود از امام علی بن موسی الرضا از پدرانش از امام علی نقل می‌کند: « قال رسول الله ، رأس العقل بعد الدین التوددُّ الی الناس و اِصطِناع الخیر الی کل برٍّ و فاجر .»61 پیامبر می فرماید : اصل و اساس خرد پس از دینداری اظهار محبت و دوستی به مردم است و نیکی به انسان های خوب و بد .
ابو نعیم اصفهانی (430ه) به سند خود از امام علی بن موسی الرضا از پدرانش از امام علی نقل می‌کند :« أشدُّ الاعمال ثلاثة ، اعطاء الحق من نفسک و ذکر الله علی کل حالٍ و مواساة الاخ فی المآل .»62 امام علی می فرماید سخت ترین اعمال سه چیز است : حق را بگویی و بپذیری , در همه حال یاد خدا باشی , و به برادر دینی‌ات کمک مالی کنی .
ابو نعیم به سند خود از امام علی بن موسی الرضا از پدرانش از امام علی نقل می‌کند :« قال رسول الله العلمُ خزائنٌ ومفتاحها السؤال فاسئلوا یرحمکم الله فانه یؤجر فیه أربعة ، السائل و المعلم و المستمع و المجیب لهم .»63 البته در نقل دیگر فراز آخر روایت چنین آمده:« ... و المحبُ له .»64 پیامبر می فرماید : علم گنجینه هایی است , کلیدش سوال است پس بپرسید خدا شما را بیامرزد چون در پرسش چهار گروه پاداش می گیرند : پرسشگر , استاد و معلم , شنونده و دوست داشتن آنها .
داود بن سلیمان از امام رضا از پدرانش از امام علی نقل می کند :« قال رسول الله لا یزال الشیطان ذعرا من المؤمن ما حافظ علی الصلوات الخمس فاذا ضیَّعهنَّ تجرأ علیه و اوقعه فی العظائم .»65پیامبر می‌فرماید : شیطان از مومنی که پایبند به نماز پنجگانه باشد می ترسد پس اگر نمازهای پنجگانه اش را ضایع کند شیطان بر او جرات یافته و او را گرفتار گناهان بزرگ می کند .
داود بن سلیمان از امام رضا از پدرانش از امام علی نقل می کند :« قال رسول الله خیر الاعمال ثَمَّ الله تعالی ایمان لا شَکّا فیه و غز و لا غلولٌ فیه...»66رسول الله می‌فرماید : بهترین اعمال که خداوند از آن یاد کرده ایمانی است که شک در آن راه نیافته و جهادی است که در آن دزدی و خیانت نباشد و ...
داود بن سلیمان از امام علی بن موسی الرضا از پدرانش از امام علی نقل می کند :« قال رسول الله من مرَّ علی المقابِر فقرأ فیها احدا عشَرَ مر قل هو الله احد ثُمَّ وهَبَ اجره الاموات أعطی من الاجر بعدد الاموات .»67 پیامبر می فرماید : فردی که گذرش بر قبرستان افتد و یازده مرتبه سوره توحید خوانده و ثوابش را به مردگان هدیه کند به تعداد مردگان (که در آنجا به خاک سپرده شده اند ) خداوند به او پاداش می‌دهد.
علی بن حمزه علوی به نقل از امام علی بن موسی الرضا از پدرانش از امام علی نقل می کند: « قال رسول الله تعلّموا من انسابکم ما تصلون به ارحامکم فان صلة الرَحِم منسأة فی الاجل مثراه للمال مرضاة للرب تعالی .»68رسول الله می فرماید اصل و نَسَب و فامیل خود را به اندازه ای که صله رحم برآن متوقف است بشناسید همانا صله رحم اجل را به فراموشی سپرده و موجب فزونی مال می شود و خشنودی خداوند را به دنبال خواهد داشت.
احمد بن عامر طائی از امام علی بن موسی الرضا از پدرانش از امام علی نقل می کند :« قال رسول الله من حَفِظَ علی امتی اربعین حدیثاً ینتفعون بها ، بَعثه الله یوم القیامه فقیها عالما .»69رسول الله می‌فرماید: هر کس چهل حدیث که امت من از آن بهره مند شوند را حفظ کند خداوند او را روز قیامت فقیه و دانشمند محشور می کند .
پی‌نوشتها:
1 . ابن حجر هیثمی ، الصواعق المحرقه ص 205 ، محمد بن سلامه قضاعی(454ه)، مسند الشهاب ج2، ص 323، مُناوی ، فیض القدیر ج4، ص 489, شبلنجی , نور الابصار ص 313. شیخ احمد مصری , الاعتصام بحبل الاسلام ص 205.
2 . ابو نعیم اصفهانی ، حلیة الاولیاء ج3، ص 193.
3 . شیخ صدوق ، عیون اخبار الرضا ج2، ص 135.
4 . سبط بن جوزی ، تذکرة الخواص ص 315.
5 . ابن عدی جرجانی ، الکامل فی ضعفاء الرجال ج2، ص 342- ج5، ص 331- ابن حبّان بستی ، کتاب المجروحین ج2، ص 106- شمس الدین ذهبی ، المغنی فی الضعفاء ج2، ص456
6 . ابن حجر هیثمی ، الصواعق المحرقه ص 205. الاعتصام بحبل الاسلام ص 205.
7 . شبلنجی ، نور الابصار ص 314
8 . ابو نعیم اصفهانی ، حلیه الاولیاء ج3، ص 192
9 . سبط بن جوزی ، تذکره الخواص ص 315
10 . مُناوی ، فیض القدیر فی شرح جامع الصغیر ج 4، ص 489 ،شبلنجی ، نور الابصار ص 314. الاعتصام بحبل الاسلام ص 205.
11 . ( اسماعیل بن محمد عجلونی شافعی ، ج1، ص 22- ابو الحسن علی بن محمد کنانی، تنزیه الشریعه المرفوعه ج1، ص 152
12 . سنن ابن ماجه ، ج1، ص 25
13 . شعب الایمان ، ج1، ص 48
14 . سنن دارالقطنی ، ج2، ص 140
15 . الصواعق المحرقه ص 205
16 . تاریخ بغداد ، ج1، ص 255 و ج11، ص 47
17 . التدوین فی اخبار قزوین ج1، ص 462
18 . المعجم الکبیر دیلمی (509ه) ، فردوس الاخبار، ج 1، ص 71. سیر اعلام النبلاء ج15، ص 400- الاعتقاد ج1، ص 180- حاشیه ابن قیم ج12، ص 294
19 . سنن ابن ماجه ج1، ص 25
20 . ابن جوزی ، الموضوعات ج1، ص 128- محمد بن ابی بکر ایوب الزرعی ، حاشیه ابن قیم ج12، ص 294.
21 . الصواعق المحرقه ص 205.
22 . علی بن محمد کنانی ، تنزیه الشریعه المرفوعه ج1، ص 152.
23 . ابو الحسن سندی ، شرح سنن ابن ماجه ج1، ص 52.
24 . عجلونی شافعی ، کشف الخفاء ج1، ص 22.
25 . ابو الحسن سندی ، شرح سنن ابن ماجه ج1، ص 52- ابو الحسن علی بن محمد کنانی ، تنزیه الشریعه المرفوعه ج1، ص 151.
26 . ابو الحسن سندی ، شرح سنن ابن ماجه ج1 ، ص52.
27 . الصواعق المحرقه ص 205
28 . ابو الفرج ابن جوزی ، المنتظم ج6، ص 125
29 . کشف الخفاء ج1، ص 22
30 . ابن حجر هیثمی ،الصواعق المحرقه ص 205
31 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج10، ص 365.
32 . ابو حاتم رازی ، الجرح و التعدیل ج8، ص 334.
33 . خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ج 13، ص 190.
34 . مزی ، تهذیب الکمال شماره 1353.
35 . ابو حاتم رازی ، الجرح و التعدیل ج8، ص 334.
36 . محمد بن سعد بصری ، الطبقات الکبری ج7، ص 341.
37 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج10، ص 335.
38 . ابو حاتم رازی ، الجرح و التعدیل ج2، ص 268.
39 . خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ج7، ص 28.
40 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج10، ص 512.
41 . مزی ، تهذیب الکمال شماره 1524.
42 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج10، ص 512.
43 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج11، ص 32 و 33 .
44 . سیوطی ، طبقات الحفاظ ص 192 و 191.
45 . جلال الدین سیوطی ، طبقات الحفاظ ص 238.
46 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج12، ص 214.
47 . صفدی ، الوافی بالوفیات ج3، ص 68.
48 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج12، ص 214.
49 . ابو حاتم رازی ، الجرح و التعدیل ج8، ص 466.
50 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج 12، ص 135.
51 . خطیب بغدادی ، تاریخ بغداد ج13، ص 288.
52 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج12، ص 135.
53 . جلال الدین سیوطی ، طبقات الحفاظ ص 254.
54 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج13، ص 65.
55 . همان .
56 . ذهبی ، سیر اعلام النبلاء ج15، ص 281 و 282.
57 . ابن نجاربغدادی ، ذیل تاریخ بغداد ج19، ص 135.
58 . ابن نجار بغدادی ، ذیل تاریخ بغداد ج19، ص 136.
59 . ابو عبدالله قضاعی ، مسند الشهاب ج1، ص 322. ر.ک الکفایة فی علم الروایة ج1،ص78،ح 543.
60 . بیهقی ، شُعَبُ الایمان ، ج6،ص 256، ح 8062.
61 . ابو نعیم اصفهانی ، حلیة الاولیاء ، ج1، ص 85.
62 . البته ابو نعیم اصفهانی درباره این حدیث می‌گوید :« هذا حدیثٌ غریبٌ من هذا الوجه لم نکتبه الا بهذا الاسناد .» حلیة الاولیاء ج3، ص 428.
63 . التدوین فی اخبار قزوین ج3، ص 428.
64 . التدوین فی اخبار قزوین ، ج2، ص 125.
65 . التدوین فی اخبار قزوین ، ج2، ص 216.
66 . همان . ص 297.
67 . موضح اوهام الجمع والتفریق ج2، ص 454.
68 . العلل المتناهیه ، ج1، ص 119 .