با رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم در سایه قرآن

در قرآن مى‏خوانیم: «اى کسانى که ایمان آورده‏اید، مراقب خویش باشید، هنگامى که شما هدایت‏یافتید، گمراهى کسانى که گمراه شده‏اند به شما زیانى نخواهد رساند، بازگشت همه شما به سوى خداست و شما را از آنچه انجام مى‏دادید آگاه مى‏سازد.» آیا این آیه با اصل «امر به معروف و نهى از منکر» منافات دارد؟ «جبیر بن نفیل‏» مى‏گوید: در میان جمعى از یاران پیامبر اکرم (ص) نشسته بودم و از همه کم سن و سال‏تر بودم، صحبت از امر به معروف و نهى از منکر بود که من با تمسک به این آیه خواستم ضرورت امر به معروف و نهى از منکر را زیر سؤال ببرم که همگى یک صدا مرا سرزنش کردند و گفتند: آیه‏اى از قرآن را بدون اینکه به معنایش پى ببرى، از بقیه جدا کرده‏اى؟!» آرى! آیه فوق مربوط به شرائطى است که امر به معروف و نهى از منکر کارساز نیست و تاثیرى ندارد، در این مواقع است که انسان نباید نگران گردد، زیرا وظیفه خویش را در حد مقدورش انجام داده و گمراهى آنها به وى زیانى نخواهد رسانید. پیامبر اکرم (ص) در باره آیه فوق، فرمود: «امر به معروف و نهى از منکر کنید، اما هنگامى که دیدید مردم دنیا را مقدم کرده‏اند و بخل و هوى و هوس برآنها حاکم گشته و هرکس تنها به راى خویش عمل مى‏کند، (و به راى آمرین به معروف و ناهین از منکر وقعى نمى‏نهند.) به خویش بپردازید و عوام را رها کنید.»
یک سوم قرآن در دو سطر
گاه مى‏شود که یک کلمه، دنیایى از مفاهیم را در خود جمع مى‏کند و گوینده با آن یک کلمه، دریایى از معارف را به دیگرى منتقل مى‏نماید، در مورد قرآن چنین ادعایى، گزاف نخواهد بود چرا که کلمات و حروف آن از جانب حکیم على الاطلاق، صادر شده است، با تمام اینها برخى از سوره‏ها ویژگیهاى ممتازى دارند، از جمله، «سوره توحید» است که مطالبى ژرف پیرامون خداوند متعال دارد، و از آنجا که اگر کل قرآن را در سه بخش (مبدا، معاد و آنچه میان این دو مى‏باشد.) تقسیم کنیم، چکیده معارف مربوط به مبداء متعال در این سوره، متجلى گشته، لذا پیامبر اکرم (ص) آن سوره را برابر با 13 قرآن دانسته و خطاب به اصحاب خویش چنین مى‏فرمود: «آیا از خواندن یک سوم قرآن در یک شب، عاجزید؟» یکى از حضار عرضه داشت: «اى رسول خدا! چه کسى توانایى آن را دارد؟» پیامبر (ص) فرمود: «سوره "قل هو الله" را بخوانید.»
احترام ملائکه به قارى قرآن
انس با قرآن و تلاوت آمیخته با فهم معانى و مفاهیم آن، انسان را در آسمان معرفت الهى به پرواز درمى‏آورد و با ملائکه هم سنخ مى‏کند و ملکوتیان به او عشق مى‏ورزند، افزون بر این برخى سوره‏هاى قرآن خواص ویژه‏اى نیز به همراه دارند، از جمله در روایتى که امام صادق (ع) نقل فرموده است چنین مى‏خوانیم: «پس از آنکه رسول خدا (ص) بر جنازه «سعد بن معاذ» نماز گزارد، فرمود: هفتاد هزار فرشته که در میان آنها جبرئیل نیز بود بر جنازه او نماز گزاردند. من از جبرئیل علت این احترام ملائکه را پرسیدم و او گفت: بخاطر اینکه او در همه حالات: در نشستن، ایستادن، سواره بودن، پیاده روى و رفت و آمد "قل هو الله احد" را تلاوت مى‏کرد.»
واى بر عیب‏جویان!
در قرآن مى‏خوانیم: «ویل لکل همزة لمزة‏» (واى بر هر عیبجوى مسخره‏کننده‏اى!) در حدیثى از پیامبر اکرم (ص) مى‏خوانیم: «در شب معراج گروهى از اهل دوزخ را دیدم که گوشت از پهلویشان مى‏چیدند و به آنها مى‏خوراندند، از جبرئیل در باره اینها پرسیدم: گفت: اینها گروهى از امت تو هستند که کارشان، عیبجویى و تمسخر بود.» در باره «همزه‏» گفته شده که از ماده «همز» به معناى «شکستن‏» مى‏باشد، و عیبجویان در حقیقت در پى شکستن شخصیت دیگران هستند. در باره عیبجویان پیامبر اکرم (ص) در حدیثى، چنین فرموده: «آیا شما را از شریرترین مردم آگاه نسازم؟» گفتند: «آرى، اى رسول خدا!» فرمود: «آنها که بسیار سخن چینى مى‏کنند و آنها که در میان دوستان، جدایى مى‏افکنند و آنها که براى افرادپاک، عیب مى‏تراشند.» و بالاخره در مورد کسانى که به دیگران بى‏احترامى مى‏کنند فرمود: (اذل الناس من اءهان الناس) «ذلیل‏ترین مردم، کسى است که به مردم اهانت کند.»
از کجا به دست آوردى و در کجا صرف نمودى؟
قرآن در باره کسانى که براى ریاکارى اموالى را در «امور خیر» صرف مى‏کردند و منت مى‏گذاشتند مى‏فرماید: «ا یحسب ان لم یره احد» (آیا گمان مى‏کند که کسى او را ندیده (و از نیت او آگاه نمى‏باشد)؟) آرى، خدا مى‏داند که اینان چگونه و از چه راهى مال به دست آورده و در چه راهى و با چه نیتى صرف کرده‏اند. پیامبر اکرم (ص) نیز فرموده‏اند: «در قیامت هیچ بنده‏اى گام نمى‏نهد، مگر آنکه از وى در باره چهار چیز، سئوال گردد: 1- از عمرش، که در چه راهى آن را سپرى کرده. 2- از مالش، که از چه راهى بدست آورده، و در چه راهى مصرف نموده. 3- از عملش، که چه کارهایى انجام داده. 4- از محبت ما اهل بیت (علیهم السلام).
دست محبت‏بر سر یتیمان
در قرآن مى‏خوانیم: «فاما الیتیم فلا تقهر» (... پس یتیم را تحقیر مکن.) پیامبر اکرم (ص) مى‏فرماید: «هنگامى که یتیم اشک ریزد، عرش خدا به لرزه در آید.» خداوند به فرشتگان مى‏فرماید: «اى ملائکه من! چه کسى این یتیم را که پدرش در خاک جاى گرفته، گریان نموده؟» ملائکه مى‏گویند: «پروردگارا! تو آگاهترى.» خداوند مى‏فرماید: «اى ملائکه من! شما را گواه مى‏گیرم که هرکس گریه‏اش را خاموش و قلبش را شاد سازد، در روز قیامت او را شاد خواهم کرد.» در حدیث دیگرى از یکى از یاران پیامبر (ص) چنین نقل شده: «ما خدمت رسول خدا (ص) نشسته بودیم، پسرکى نزد وى آمد و چنین گفت: «کودکى یتیم هستم با خواهرى یتیم و مادرى بیوه. از آنچه خدا به تو اطعام کرده به ما اطعام کن، تا خداوند از آنچه نزد اوست‏بحدى به توارزانى کند که خشنود گردى.» پیامبر (ص) فرمود: اى پسر! چه زیبا سخن گفتى! سپس رو به «بلال‏» کرده، فرمود: «برو و از آنچه نزد ماست، بیاور.» بلال بیست و یک خرما با خود آورد، پیامبر (ص) فرمود: «هفت دانه براى تو. هفت دانه براى خواهر و هفت دانه براى مادرت.» «معاذ بن جبل‏» برخاست و دستى بر سرکودک کشید و گفت: «خداوند یتیمى تو را جبران کند و تو را جانشین نیکوکارى براى پدرت قرار دهد.» پیامبر به معاذ فرمود: از این کار، چه هدفى داشتى؟» گفت: «محبت و رحمت.» پیامبر فرمود: «هر یک از شما که عهده دار سرپرستى یتیمى گردد و حق آن را ادا کند و دست‏بر سر وى‏کشد، خداوند به عدد هر موئى، حسنه‏اى براى او مى‏نویسد و به هر موئى، سیئه‏اى از او محو کند و به هرموئى، درجه‏اى به او عطا نماید.»
دست فقرا، دست‏خداست
در قرآن مى‏خوانیم: «از اموال آنها صدقه (زکات) بگیر تا به وسیله آن، آنها را پاک‏سازى و پرورش دهى...» «آیا نمى‏دانند که تنها خداوند است که توبه بندگانش را مى‏پذیرد و صدقات را مى‏گیرد؟!» زکات (که از آن در آیات فوق به «صدقه‏» تعبیر شده است.) یکى از احکام مهم اسلامى است که داراى فلسفه اخلاقى، اجتماعى، روانى و غیره مى‏باشد. انسان را از پستیها و بخل، پاک مى‏کند. و درخت‏سخاوت و توجه به دیگران را آبیارى مى‏نماید و فاصله‏هاى طبقاتى مرتفع مى‏گردد و سبب پیشرفت جامعه اسلامى خواهد گشت. جالب این است که در آیه فوق، گیرنده صدقات (زکات)، خدا معرفى شده است. این تعبیر یکى از لطیف‏ترین تعبیراتى است که شکوه و عظمت زکات را بیان مى‏دارد. لذا افراد نباید به کسى که فقیر است‏با دیده تحقیر بنگرند و با دادن زکات، شخصیت آنها را درهم شکنند بلکه با این نگرش که در واقع، خدا گیرنده زکات است‏با حالت‏خضوع، تواضع و ادب زکات را پرداخت نمایند. پیامبر اکرم (ص) مى‏فرماید: «هیچ کس از شما صدقه‏اى از کسب حلال و پاکیزه نمى‏پردازد. که خداوند جز مال پاکیزه را نمى‏پذیرد. مگر اینکه خداوند با دست راست‏خویش آن را مى‏گیرد، حتى اگر یک دانه خرما باشد، سپس در دست‏خدا نمو و رشد مى‏کند تا از کوه هم بزرگتر مى‏گردد.» در حدیث دیگرى، پیامبر اکرم (ص) مى‏فرماید: «صدقه پیش از آنکه در دست نیازمند قرار بگیرد، به دست‏خدا مى‏رسد.»