طهارت و زیارت

«انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا»
معصومان(ع) مظهر پاکى و قداست و نمونه‏هاى کامل پاکیزگى جسم و جانند. در سیره عملى پیامبر و عترت(ع) او پاکیزگى مو، نظافت لباس، خوشبویى بدن‏تجسمى زیبا یافته است. این در حالى است که این بزرگواران بر بلنداى قله‏هاى‏پاکى و عفاف و خصال نیک انسانى ایستاده‏اند و خود جلوه کامل و عینى آیه‏تطهیرند. طهارت در دو بعد جسمانى و روحى در زیارت معصومان جایگاه ویژه‏اى‏دارد که زائر باید در به دست آوردن آن بکوشد و با تکیه بر این سرمایه عظیم‏سیر صعودى خویش را آغاز کند.
این پاکیها در فقه به دو بخش تقسیم شده است:
الف) طهارتهاى غیرعبادى، که در تحقق آن قصد قربت‏شرط نیست و در عرف پاکیزگى‏و نظافت‏خوانده مى‏شود.
ب) طهارتهاى عبادى، که در تحقق آن قصد قربت اعتبار شده است.
معصومان و پاکیزگى
در قرآن کریم به پیامبر خاتم(ص) گفته مى‏شود که جامه خویش‏را پاک سازد و از پلیدى و ناپاکى پرهیز کند: «و ثیابک فطهر و الرجز فاهجر»
روایات ما، پاکیزگى را از اخلاق انبیا دانسته‏اند. امام رضا(ع) مى‏فرماید: «من‏اخلاق الانبیاء التنظف‏»
آن بزرگواران از پیروان خویش مى‏خواستند که خود را به‏این آداب مزین سازند. مرحوم کلینى از امام صادق(ع) نقل مى‏کند که پیامبر(ص)مردى با موهاى پریشان، جامه کثیف و حالتى ناخوشایند را دید و فرمود: بهره‏مندى از مواهب الهى و اظهار آن از لوازم دین است.
در روایت دیگر نیز مى‏خوانیم که پیامبر(ص) فرمود: بئس العبد القاذوره; آن که‏کثیف است، بنده بدى شمرده مى‏شود. مرحوم شیخ حر عاملى در وسائل الشیعه فصلى را به استحباب پوشیدن لباس پاکیزه‏اختصاص داده، روایاتى در این باره نقل مى‏کند. به نوشته او على(ع) فرمود: شستن جامه‏ها غم و اندوه را از بین مى‏برد و سبب پیدایش طهارت در نمازگزارمى‏شود.
درباره نظافت‏بدن در روایتها چنین مى‏خوانیم: بوى بدن خویش را به‏وسیله آب از میان ببرید و به خود اهتمام ورزید که خداوند متعال بندگان ناپاک‏را دشمن مى‏دارد. آنان که اگر کسى با آنها همنشین شود، از بوى بدشان ناراحت‏مى‏گردد.
امامان همچنین به رعایت پاکیزگى در مساجد بسیار تاکید کرده‏اند. درروایتى مى‏خوانیم: شبى امام زین‏العابدین(ع) را دیدند که با لباسى از جنس خزدر حالى که محاسن خویش را معطر ساخته، حرکت مى‏کند. از حضرت پرسیدند: در این‏ساعت و با این حالت‏به کجا مى‏روید؟
فرمود: به مسجد مى‏روم تا از حورالعین خواستگارى کنم.
امام باقر(ع) در تفسیر آیه «خذوا زینتکم عند کل مسجد» مى‏فرماید: یعنى براى‏نماز جمعه و عید جامه‏هایى برگیرید که به وسیله آن خود را مى‏آرایید.
وقتى امام حسن(ع) آماده نماز مى‏شد، بهترین لباسش را مى‏پوشید. چون علت این‏کار را پرسیدند، حضرت فرمود: خدا زیباست و زیبایى را دوست دارد و من براى‏خدا زینت مى‏کنم; خداوند فرموده است: زینتهاى خویش را براى مساجد برگیرید.
هر چند استشمام گلهاى خوشبو براى روزه‏دار مکروه است; ولى استفاده از عطرتوصیه شده، آن را تحفه روزه‏دار خوانده‏اند.
در راستاى همین نظام هماهنگى بهداشتى اسلام به مسواک، به عنوان رمزى ازبهداشت دهان و دندان، بسیار سفارش کرده است. زیارت معصومان(علیهم السلام) نیزدر این نظام قرار مى‏گیرد. لباس و بدن خوشبو از آداب زیارت شمرده شده است. امام صادق(ع) در کیفیت زیارت امیرالمؤمنین(ع) مى‏فرماید: چون اراده زیارت‏کردى، غسل کن، دو جامه پاک بپوش و خود را خوشبو ساز.
در آداب زیارت ائمه بقیع چنین مى‏خوانیم: چون خواستى زیارت کنى، آداب زیارت(غسل، طهارت، پوشیدن جامه‏هاى پاک و استفاده از بوى خوش) را رعایت کن.
بدین منظور و این هدف است که اسلام به غسلهاى مستحبى فراوان فرمان داده است. امام صادق(ع) یکى از حکمتهاى تشریع غسل جمعه را چنین بیان مى‏کند: انصار نزدشتران آبکش و اموال خود به کار مشغول بودند. چون روز جمعه مى‏شد، در مسجدحضور مى‏یافتند و مردم از بوى بدنهایشان ناراحت مى‏شدند. حضرت آنها را فرمان غسل داد و این براى همیشه سنت گشت.
غسل نه تنها در روز جمعه، بلکه در موارد فراوانى از جمله زیارت معصومان(ع)مستحب شمرده شده است. صفوان مى‏گوید: چون با حضرت صادق(ع) وارد کوفه شدیم وآن زمانى بود که منصور دوانیقى حضرت را فرا خوانده بود. امام فرمود: صفوان‏شتر را بخوابان که نزدیک قبر جدم امیرالمؤمنین(ع) قرار گرفته‏ایم. پس فرود آمد، غسل کرد، جامه را تغییر داد، پاها را برهنه کرد و به من فرمان‏داد که چنین کنم. آنگاه به سوى نجف روان شدیم.
«عطیه‏» یکى از شخصیتهاى علمى و تفسیرى است و همراه جابر براى زیارت امام‏حسین(ع) رهسپار کربلا شده بود، مى‏گوید: در روز بیستم صفر، با جابر بن‏عبدالله‏انصارى بودم. چون به کربلا رسیدیم او در آب فرات غسل کرد و پیراهن پاکیزه‏اى‏که با خود داشت، پوشید. سپس به من گفت: آیا چیزى از بوى خوش همراه دارى؟ من‏عطرى به نام سعد به او دادم. مقدارى از آن را به سر و بدنش پاشید و پابرهنه روان شد.
البته اگر غسل جنابت‏بر فردى واجب شده باشد، از دیدگاه بسیارى از فقها بایدنخست غسل کند و سپس به حرم معصومان پاى نهد. معصومان جنب و حائض را از ورودبه خانه‏هایشان بازمى‏داشتند. ابوبصیر مى‏گوید: به مدینه رفتم. به سبب جنابت‏رهسپار گرمابه بودم که شیعیان را در حال رفتن به خانه امام صادق(ع) دیدم. چون ترسیدم از فیض دیدار حضرت محروم شوم، بدون انجام دادن غسل، با آنها به‏خانه امام صادق(ع) رفتم. چون حضرت مرا دید، فرمود: ابوبصیر، مگر نمى‏دانى جنب نباید به خانه پیامبران و فرزندان آنان وارد شود.
البته آنچه در کنار این پاکیزگى اهمیت ویژه دارد، این است که انسان روح خویش‏را پاکیزه سازد. على بن یقطین، با آن همه فضل و بزرگوارى، وقتى بر ساربانى‏شیعه ستم روا داشت; امام کاظم(ع) وى را نپذیرفت و پس از آنکه ضایت‏ساربان‏را جلب کرد، اجازه یافت، نزد حضرت شرفیاب شود.
بدین جهت، زائر باید حقوق برادران ایمانى خویش را ادا کند تا شایستگى حضوردر خلوت انس معصومان را به دست آورد و از زیارت خویش بهره کامل ببرد.
پس همه باید بکوشیم تا دل را از آنچه غیر خدایى است نهى سازیم; با اندیشه‏اى‏الهى، بدنى پاک و روحى پاکتر بار سفر به سرزمین یار بندیم و چنان شویم که آن‏پاکان ما را شایسته ببینند و جانهاى ما را با شراب طهور سیراب سازند.