قرآن و دانش:فلزات و مواد معدنی

موادی جلادار، غیرشفاف و قابل گداختن و عناصر یا ترکیب‌هایی شیمیایی که محصول فرآیندهای غیر آلی‌اند و در طبیعت یافت می‌شوند.در قرآن کلمات فلز و معدن به کار نرفته است،اما به دو فلز بسیار پرکاربرد در سیاره زمین اشاره می‌شود، به طوری که آهن(حدید) شش بار،مس(نحاس) یک بار و نیز مس گداخته(قطر) دو بار به کار رفته است.
«و انزلنا الحدید فیه بأس شدید و منافع للناس؛آهن استحکام بسیار و منافع فراوان برای بشر دارد».(سوره حدید،آیه 25) «آتونی زبر الحدید؛آهن به شکل قطعه‌هایی در می‌آید».(سوره کهف،آیه 96) «و لهم مقامع من حدید؛گرزها را از آن می‌سازند».(سوره حج،آیه 21) «و ألنّا له الحدید؛و خداوند آهن را برای داوود نرم ساخت».(سوره سبأ،آیه 10) «یرسل علیکما شواظ من نار و نحاس فلاتنتصران؛مس(دودی بی‌شعله) در روز قیامت بر گناهکاران فرو فرستاده می‌شود».(سوره الرحمن،آیه 35) «… حتی اذا ساوی بین الصدفین…؛ذوالقرنین مس گداخته را برای ایجاد سدی، میان دو کوه ریخت».(سوره کهف،آیه 96) «… و اسلنا له عین القطر؛و خداوند چشمه مس را برای سلیمان روان ساخت».(سوره سبأ،آیه 12).
ماهیت دقیق فلز گداخته‌ای موسوم به مهل که در قرآن سه بار از آن نام برده‌شده‌،نامعلوم است. در ارتباط با آسمان: «یوم تکون السّماء کالمهل». (سوره معارج،آیه 8) وآیه «کالمهل یغلی فی البطون؛درخت زقوم».(سوره دخان،آیه 45) «… بماء کالمهل یشوی الوجوه بئس الشراب …(سوره کهف،آیه 29)؛ودرباره نوشیدنی گناهکاران در جهنم به کار رفته‌است.از میان فلزات گران‌بها،طلا(ذهب) هفت‌بار و نقره(فضّه) شش بار در قرآن ذکر شده است؛این دو فلز دو بار همراه هم به کار رفته‌اند. طلا چیزی اندوختنی است؛«… و الذین یکنزون الذّهب و الفضّه…» (سوره توبه،آیه 34) و ماده‌ای است که از آن دستبند و ظروف می‌سازند:«یحلّون فیها من اساور من ذهب…». (سوره کهف،آیه 31) «یطاف علیهم بصحاف من ذهب و اکواب…» (سوره زخرف،آیه 71) قرآن متذکر می‌شود که نقره نیز به همراه طلا اندوخته می‌شود و از آن گلدان،ظروف بلورین و دستبند می‌سازند: «یطاف علیهم بآنیة من فضة و اکواب کانت قواریرا.قواریرا من فضة قدروها تقدیرا».(سوره انسان،آیه 15و 16)
ماده‌ای معدنی که دوازده مرتبه در قرآن ذکر شده،سنگ(حجر، جمع آن حجاره) است.موسی با عصایش به سنگ زد و دوازده چشمه از آن بیرون جوشید:«… اضرب بعصاک الحجر فانبجست منه اثنتا عشرة عیناً…». (سوره اعراف، آیه16)؛«سنگ‌ها سوخت آتش جهنم خواهد بود؛فاتّقوا النّار الّتی وقودها النّاس و الحجارة ».(سوره اعراف،آیه 160)؛اگر چه سنگ‌ها سخت‌اند، اما برخی از آنها می‌شکافند و برخی دیگر فرو می‌ریزند؛ «ثم قست قلوبکم من بعد ذلک فهی کالحجارة او اشدّ قسوة و انّ من الحجارة لما یتفجر منه الانهار و إن منها لما یشقّق فیخرج منه الماء».(سوره بقره،آیه 24)؛سنگ‌هایی هم هستند که خدا از آسمان فرو می‌فرستد ؛ … و امطرنا علیها حجارة من سجیل منضود».(سوره بقره،آیه 74) و همچنین سنگ‌هایی که فرشتگان حامل پیام‌برای ابراهیم به سوی گنهکاران پرتاب کردند و سنگ‌هایی که پرندگان دشمنان را با آنها هدف قرار دادند».(سوره ذاریات،آیه 33)
دومین ماده معدنی که در قرآن آمده، گل(طین) است که ده بار در ارتباط با خلق انسان توسط خدا به کار رفته است.دو کاربرد دیگر آن در ارتباط با ساختن برجی توسط فرعون است. (سوره قصص،آیه 38)
در قرآن از دو نوع گل یادشده‌است:یکی گل خشکیده(صلصال) همچون سفال،«خلق الانسان من صلصال کالفخار» (سوره الرحمن،آیه 14)و گل بد بوی تیره رنگ: «و لقد خلقنا الانسان من صلصال من حماء مسنون». (سوره حجر،آیه 26) و دیگری سنگ گل یا سجیل(مشتق از سیگیلیوم لاتینی یا سگیل آرامی) که برخی سنگ‌های فرود آمده از آسمان از جنس آن است.(سوره هود،آیه 82).
از مواد معدنی گران‌بها، قرآن فقط به سه نوع از آن اشاره می‌کند:یاقوت، مرجان و لؤلؤ که غلمان و حوریان بهشتی به آنها تشبیه می‌شوند.«و یطوف علیهم غلمان لهم کانهم لؤلؤ مکنون؛(سوره طور،آیه 24) و آیه «کانّهنّ الیاقوت والمرجان».(سوره الرحمن،آیه 58) و آیه:«و یطوف علیهم ولدان مخلّدون اذا رأیتهم حسبتهم لؤلؤاً منثوراً».(سوره انسان،آیه 19)مرجان‌ها و لؤلؤها از دریا به دست می‌آیند.(سوره الرحمن،آیه 22) و لؤلؤ زیور مؤمنان در بهشت خواهند بود».(سوره حج،آیه 23)