رضا مدنی پور

تحولات پیچیده و پر شتاب جهانی در عرصه های علم و فناوری ، ارزشها و معیارها ، بسیاری از سازمانهای موفق جهان را بر ان داشته تا اهداف، روشها و ساختار خود را در جهت بکار گیری خلاقیت و نوآوری و فراهم کردن محیطی خلاق هدایت کنند. در این مقاله پس از تعریف خلاقیت از زوایای مختلف به تفاوت بین خلاقیت و نواوری اشاره شده است . با هدف فراهم اوردن شرایط مناسب برای توسعه و اموزش خلاقیت در سازمان، مراحل فرایند خلاق از دیدگاه های گوناگون مورد امعان نظر قرار گرفته است. با توجه به این پیش فرض که خلاقیت و نواوری در یک سازمان به ساختار خلاق نیاز دارد، ساختارهای گوناگون از جمله ساختار پروژه ای ، ساختار ماتریسی ، ساختار مولکولی، و نهایتا ساختار ادهو کراسی ، این ساختار در حال حاضر مناسبترین نوع ساختار برای سازمانهای خلاق و نوآور تلقی می شوند. در بحث پیرامون محیط خلاق ، چگونگی فراهم آوردن شرایط مطلوب در 5 زمینه اساسی مورد بررسی قرار گرفته است. با قبول این باور که سازمان خلاق و نوآور برای ارتقا و استمرار موفقیت آمیز خود نیاز به افرادی خلاق دارد - که بتوانند در مواقع بحرانی با اندیشه بدیع و خلاق ، جوابگوی نیازهای سازمان و جامعه باشند- برمبنای تحقیقات گسترده ویژگی های افراد خلاق بحث شده است. از دیگر خصوصیات سازمان خلاق ، داشتن رهبر خلاق است. ویژگی های رهبر خلاق در سازمان در چارچوب چهار توانایی مهم یعنی مدیریت توجه (دقت) ، مدیریت معنی، مدیریت اعتماد و بالاخره مدیریت خویشتن مورد توجه قرار گرفته است. به طور خلاصه ، در این مقاله ، ساختار خلاق، محیط خلاق، ویژگی های افراد خلاق، گروه خلاق و بالاخره رهبر خلاق در سازمانهای خلاق و نوآور بررسی گردیده است.

در عصر « جامعه دانش » سازمان های موفق در مقابله با چهار عامل عمده یعنی فشار شدید رقابت جهانی , شتاب پیشرفت تکنولوژی , محو شدن مرز و بوم بازار تجارت و سرانجام دگرگونی در نظام ارزشی , تدابیری اندیشیده و بر ترغیب و آموزش خلاقیت به عنوان تنها رهیافت اصولی تکیه کرده اند. با این دید , در این مقاله پس از تعریف خلاقیت به تمایز بین مفهوم خلاقیت و نوآوری پرداخته شده است و با توجه به اینکه نوآوری تبدیل اندیشه خلاق به عمل است به تفاوت بین اندیشه خلاق و اندیشه غیر خلاق اشاره گردیده است. برای دستیابی به اندیشه های خلاق , به شناخت عوامل تسهیل کننده یا پیش برنده خلاقیت و بکارگیری یا تقویت آنان و همچنینی شناخت و تضعیف عوامل بازدارنده توجه شده است. بر اساس این باور عمومی که برخی از عوامل بازدارنده خلاقیت از عوامل فردی ( درونی ) و بعضی نیز از عوامل پیرامونی ( برونی ) نشأت می گیرد , عوامل بازدارنده خلاقیت تحت دو عنوان , عوامل فردی و عوامل پیرامونی مورد بررسی قرار گرفته است. پس از بحث درباره عوامل تسهیل کننده درونی خلاقیت , در مبحث ترغیب اندیشه های خلاق به جو یا محیط پدید آورنده و تقویت کننده خلاقیت پرداخته شده است. در قسمت پایانی مقاله , با پذیرش این ذهنیت که شیوه های مختلف تفکر از جمله شیوه اندیشیدن خلاق را می توان آموزش داد, چند روش و فن از جمله کنکاش مغزی , گروه بندی گزینشی , دلفای , بدیهه پردازی ( قیاسی یا سینکتیکس ) , اسمی گروهی و سرانجام مغزنویسی مورد بحث قرار گرفته است.