شیوا فتاحی

امروزه در پی مشکلات ناشی از رشد و تحول سریع شهرها؛ تهیه و اجرای طرح های شهری مورد تاکید است. طرحی هایی که در اکثر موارد نتوانستند در مسیر توسعه برنامه ریزی شده شهرها به رغم برخی جنبه های مثبت، موفق عمل کنند. طرح-های توسعه شهر تهران، بویژه برنامه های پنجساله آن (به عنوان نمونه مطالعاتی این تحقیق) نیز از این قاعده مستثنی نیست. یکی از اقداماتی که می تواند در جریان اصلاح روندهای نادرست و مشکلات برنامه های توسعه شهری مورد توجه قرار گیرد، آسیب شناسی طرح ها و برنامه های توسعه شهری است از همین رو، هدف اصلی این پژوهش آسیب شناسی فرایند تهیه، تصویب، اجرا و نظارت برنامه های پنجساله شهر تهران با استفاده از الگوی جامع آسیب شناسی (FPSS) است. این پژوهش به لحاظ هدف در زمره پژوهش های کاربردی و به لحاظ ماهیت در زمره پژوهش های توصیفی- تحلیلی قرار دارد. اطلاعات مورد نیاز به روش های اسنادی-کتابخانه ای و میدانی (مصاحبه و پرسشنامه) جمع آوری شده است. در راستای شناسایی آسیب ها با 15 کارشناس مصاحبه شده و از نظرات 43 کارشناس دیگر (به روش انتخابی و گلوله برفی) در قالب پرسشنامه، آسیب ها مورد ارزیابی (درجه اهمیت) قرار گرفته است. نتایج تحقیق بیانگر این امر است که در برنامه های پنجساله اول تا سوم توسعه شهر تهران تعداد 35 آسیب در ادوار مربوطه مشترک بودند. بلحاظ مراحل تدوین بیشترین آسیب مربوط به حوزه های اجرایی و نظارتی بوده و بلحاظ محتوایی نیز آسیب های محتوایی، کارکردی و سیستمی بیش از آسیب های ساختاری و فرایندی بوده است. اتخاذ رویکردها غیر نخبه گرایانه در تدوین برنامه، تدوین نظامات پایش و نظارت سیستماتیک و ارتباط طول و افقی با اسناد و برنامه های فرادست و موازی از جمله پیشنهادات لازم برای بهبود سیستم برنامه های میان مدت توسعه شهر تهران می باشد.