حبیب الله کمالی

با انقلاب اکتبر 1917 و تشکیل حکومت شوروی در روسیه، ملل ماوراء قفقاز (گرجی‌ها، آذری‌ها، ارامنه) جمهوری‌های مستقل تشکیل دادند. اما به علت رقابت قدرت های بزرگ در ماوراء قفقاز، به رسمیت شناخته نشدن این جمهوری‌ها در کنفرانس صلح پاریس (1919)، و ستیز و دشمنی میان خود این جمهوری‌ها، حکومت بالشو یکی روسیه جمهوری‌های آذربایجان، ارمنستان و گرجستان را یکی پس از دیگری درهم شکست و آنها را دوباره به قلمرو روسیه ضمیمه کرد. ولی اکنون با فروپاشی اتحاد شوروی و توجهی که دول بزرگ غربی به ماوراء قفقاز و آسیای مرکزی دارند، چنین انتظار می‌رود که جمهوری‌های تازه تأسیس آذربایجان، ارمنستان و گرجستان- با درسی که از سال های 1920-1918 آموخته‌اند و درکی که از پیوندهای اقتصادی و ژئوپولتیک خود یافته‌اند- به اختلافات دیرینه پایان دهند و از رقابت روسیه غرب برای حفظ استقلال خود استفاده کنند.

دولت ایران در آغاز قرن نوزدهم ناخواسته پا به عرصه سیاست بین الملل نهاد و با دولتهای بزرگ اروپایی – انگلیس ، فرانسه و روسیه روابط منظم دیپلماتیک برقرار نمود و اما به علت ناآگاهی درباریان قاجار از رموز سیاست بین الملل ، نه تنها از برقراری روابط و پیمانهای اتحاد سودی عایدنشد، بلکه ایران وجه المصالحه قدرتهای اروپایی قرار گرفت.