رستم صابریفر

امروزه با افزایش روند جمعیت و شهرنشینی، مدیریت و برنامه ریزی شهرها و به ویژه شهرهای مرزی به واسطه حساسیت های آن ها پیچیده تر شده است. در این راستا زیست پذیری به عنوان یکی از مباحث و تئوری های برنامه ریزی شهری در پی فراهم نمودن شرایط مطلوب تر برای زندگی شهروندان و دستیابی به توسعه پایدار شهری است. عوامل بسیاری در ابعاد اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی بر زیست پذیری شهرها تأثیرگذارند که این عوامل بر یکدیگر نیز تأثیرگذار می باشند. هدف پژوهش حاضر شناسایی پیشران های کلیدی مؤثر بر زیست پذیری شهر زابل می باشد. لذا، پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ ماهیت و روش بر اساس روش های جدید علم آینده پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است. جهت گردآوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه و تکنیک دلفی و مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بهره گیری شده است. برای به کارگیری تکنیک دلفی و تحلیل اثرات متقاطع ، در دو مرحله پرسشنامه ها تهیه شده است، مرحله اول، شامل 50 پرسشنامه باز که در آن مهم ترین عوامل مؤثر در زیست پذیری شهر زابل در موضوعات محوری با در نظر گرفتن حوزه های مختلف و همه جانبه زیست پذیری در اختیار کارشناسان قرار داده شده است که به استخراج کلی عوامل مؤثر بر زیست پذیری شهر زابل انجامید. مرحله دوم، شامل 30 پرسشنامه برای تعیین عوامل اصلی تأثیر گذار بر زیست پذیری شهر زابل از طریق وزن دهی است که توسط کارشناسان تکمیل و در نهایت جهت تجزیه و تحلیل داده های جمع-آوری شده از نرم افزار MicMac بهره گیری شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که از میان 33 عامل اصلی تأثیرگذار بر زیست پذیری شهر زابل، در مجموع 8 متغیر کلیدی در وضعیت زیست پذیری شهر زابل تأثیرگذارند، بدین صورت که این متغیرها بیشترین تأثیرگذاری و کمترین تأثیرپذیری را بر آینده زیست پذیری شهر زابل دارند وشامل عوامل " محرومیت زدایی، سرمایه گذاری، تمایل ساکنان به سکونت، دسترسی به زیرساخت ها، وضعیت مسکن و معابر، مبلمان شهری و کیفیت سیما و منظر، تعاملات اجتماعی، نهادهای مدنی و جمعی " می باشند. با توجه به ارتباط و تأثیرگذاری درونی این عوامل با یکدیگر، باید کیفیت هر کدام از این عوامل به ترتیب در قالب برنامه های میان مدت و بلندمدت، ارتقا یابند.

مقدمه: از آنجا که یک سوم جمعیت کشور در 141 هزار هکتار بافت فرسوده زندگی می کنند، بازآفرینی این بافت ها، یکی از دغدغه های اصلی کشور است. اما، طرحهای ساماندهی این بافت ها، همیشه از پرچالش ترین برنامه های شهری بوده و یافتن نمونه های موفق در بین آنها مشکل و تقریبا غیر ممکن است. یکی از دلایل اصلی این مهم، تردید مردم از نتایج این طرح ها و ضریب پایین پذیرش نوآوری است.هدف: : به نظر می رسد که چنانچه طرح ها در نقاط مناسب و برگزیده اجرا گردد و آثار مثبت و مفید آنها برای مردم قابل لمس باشد، پذیرش رویکردهای جدید تسریع شده و هزینه اجرای طرح ها کاهش و موفقیت آنها تضمین می گردد.روش شناسی تحقیق: روش بررسی از نوع توصیفی و تحلیلی بوده و داده های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و از نمونه ای به حجم 300 نفر از کارشناسان، مسئولین محلی و مردم عادی گردآوری شد. داده های گردآمده با استفاده از آماره های مختلف و با کمک نرم افزار SPSS و مدل TOPSIS مورد تحلیل قرار گرفت.قلمرو جغرافیایی پژوهش: بررسی حاضر در شهر تربت حیدریه به انجام رسید که بالاترین بافت های ناکارآمد را دارد اما کمترین مطالعه در ارتباط با آن به انجام رسیده است.یافته ها: نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش نشان می دهد که شاخص وضعیت اقتصادی ترغیب و تشویق ساکنین به پذیرش طرح بازآفرینی، در مجموع با میانگین 06/3 در رتبه اول قرار دارد و شاخص مقولات فرهنگی با میانگین 99/2 در رتبه دوم و در نهایت، شاخص ابعاد اجتماعی با میانگین 79/2، در رتبه سوم است. یافته ها نشان داد که بهترین نقطه شروع برای آغاز طرح بازآفرینی در این شهر، محله شهید باهنر است که در بین سه محله دیگر، بالاترین امتیاز را به خود اختصاص داده و در تئوری وبلن، گروه مرجع محسوب می شود.نتایج: بر این اساس، چنانجه مسئولین شهر، به جای این که طرح را در کل بافت های ناکارآمد اجرا نمایند، تمرکز خود را بر این محله قرار دهند و نتایج قابل عرضه ای به دست آورند، ضمن افزایش احتمال موفقیت طرح، هزینه های اجرای آن به شکل قابل ملاحظه ای کاهش خواهد یافت.