فرهاد برادرشاد

در هنگامه تحولات دوره مشروطه، نیروی جدیدی ظهور کرد که هم در بیداری مردم، آشنایی با غرب و نشر مطبوعات نقش داشت و هم برای برون رفت از بن بست های پیش رو اندیشه داشت. روشنفکران ایرانی از طریق آشنایی با اندیشه های دنیای جدید به درک عقب ماندگی ایران نائل آمده و با طرح و نشر مسائل جدید در جامعه ایران، قطب های مختلف فکری را بنیان نهادند که به آمیزش و حتی تقابل سنت و تجدد انجامید. شناخت شناسی اصلاحات و تشریح این خوانش جدید از اندیشه به تحقق پیش شرطی مهم متوقف است و آن شناخت روشنفکران و مؤلفه های بنیادی اندیشه ایشان است. این پژوهش، با رویکرد اندیشه نگر و روش تحلیل محتوای اسنادی به بازخوانی نیت مند آثار افراسیاب آزاد، مؤسس حزب خدا و روشنفکر سنت گرای دوره مشروطه و پهلوی می پردازد و با سنجش آن از طریق منطق رهیافت زمینه گرای اسکینر، در پی پاسخ به این پرسش محوری است که جایگاه ناسیونالیسم در آثار افراسیاب آزاد و دگردیسی آن در قیاس با همفکران و هم عصرانش چگونه برآورد می شود و این جریان چه کمکی به استقرار دولت پهلوی می کند. اندیشه های آزاد، در متن اندیشه نوگرایی متفکران هم عصرش مورد ارزیابی قرار می گیرد. یافته های پژوهش درصدد اثبات این فرضیه است که همراهی روشنفکرانی از طیف فکری افراسیاب آزاد منجر به گسترش پذیرش گفتمان ناسیونالیسم اقتدارگرا و تئوریزه شدن مشروعیت دولت پهلوی اول گردید. با تقلیل در مؤلفه های متجددانه در نزد آزاد در فضای انسداد سیاسی و فکری عصر رضاشاهی، مواضع اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار وی اُفول کرد.