بهروز کاظمی دانا

در قرن حاضر، نگرش و افکار، مفاهیم پذیرفته شده و آشنایی هستند و چنان جایگاهی در نظام های حکومتی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پیداکرده اند که هر نوع تصمیم گیری بدون اندازه گیری آن ها دشوار شده است. از سوی دیگر تصمیم گیری بر پایه این مفاهیم مستلزم به کارگیری درست روش هایی است که دارای جایگاه و پشتوانه علمی هستند. استفاده نادرست در اندازه گیری این شاخص ها، نتایج نادرستی را به بار خواهد آورد. ازاین رو، نوشته حاضر درصدد مطالعه رویکرد ها و روش های سنجش نگرش دانش آموزان است با توجه به دامنه، ابعاد و ویژگی های وسیع و پیچیده مفهوم نگرش، روش نوشته حاضر از نوع کیفی و با استفاده از روش مرور نظام مند انجام شده است. جامعه موردمطالعه شامل تمامی کتاب ها، مقالات پژوهشی منتشرشده به زبان فارسی و انگلیسی بود که با جستجوی کلیدواژه های این حوضه صورت گرفت و عمدتاً بر نوع شناسی؛ مفاهیم، رویکردها، رویه ها، شیوه های اجرایی، فرصت ها و چالش ها و یافته های نوین و تجارب بین المللی متمرکزشده است.

بررسی سوگیری و کارکرد افتراقی سؤالات آزمون های مهمی چون ریاضیات در بین گروه های مختلف مورد توجه محقق زیادی در تعلیم و تربیت بوده است؛ اما اغلب آن ها ریاضیات را به عنوان یک سازه کلی مورد بررسی قرار داده اند. در این پژوهش تلاش شد از قابلیت های مدل های تشخیصی شناختی (CDMs) به منظور بررسی دقیق و جزئی تر کارکرد افتراقی سؤالات در آزمون ریاضیات پایه هشتم (سوم راهنمایی) تیمز 2007 و همچنین در بررسی تأثیر سؤال های دارای کارکرد افتراقی بر عملکرد دانش آموزان مورد استفاده قرار گیرد. جامعه آماری پژوهش همان جامعه آماری پایه هشتم در آزمون ریاضی تیمز 2007 است که در سال تحصیلی 1385-1386 به اجرا درآمد. در سال تحصیلی موردنظر تعداد 1475368 دانش آموز سوم راهنمایی در 29956  کلاس، مشغول به تحصیل بودند است. نمونه پژوهش حاضر بخشی از دانش آموزان ایرانی سال سوم راهنمایی شرکت کننده در تیمز 2007 است که به دفترچه های شماره 1، 2، 3 و 14 آزمون تیمز 2007 پاسخ داده اند که تعداد آن ها برابر با 1137 است. برای تحلیل داده ها و پاسخگویی به سؤال های پژوهش از مدل غیر جبرانی DINA که دارای دو پارامتر حدس و لغزش است، استفاده شد. ابتدا ماتریس Q با استفاده از صفات مورد نیاز سوال ها تشکیل شد. برازش داده با مدل و برآورد پارامترها برای دو گروه دختر و پسر انجام شد سپس با استفاده از آزمون والد کارکرد افتراقی سوالات مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که از 44 سؤال مورد مطالعه، 26 سؤال لنگر و 18 سؤال (40%) سؤال دارای DIF است؛ که در آن از 18 سؤال دارای DIF، 12 سؤال دارای DIF یکنواخت و 6 سؤال غیریکنواخت است. از 18 سؤال داری DIF، 7 سؤال به نفع دانش آموزان دختر و 10 سؤال به نفع دانش آموزان پسر که در صفات موردنیاز برای پاسخگوی صحیح به این سؤالات به تسلط رسیده اند داری کارکرد افتراقی است. در این بین 1 سؤال به نفع هیچ یک  از دانش آموزانی که در صفات موردنیاز به تسلط رسیده اند دارای کارکرد افتراقی نیست این سوال تنها به نفع دانش آموزانی که درصفات به تسلط نرسیدند دارای کارکرد افتراقی است؛ و همین طور از 18 سؤال داری DIF، 9 سؤال به نفع دانش آموزان دختر و 7 سؤال به نفع دانش آموزان پسر که در صفات موردنیاز به تسلط نرسیده اند دارای کارکرد افتراقی است و 2 سؤال به نفع هیچ یک از دانش آموزان  که در صفات موردنیاز به تسلط نرسیده اند کارکرد افتراقی نیست  و تنها به نفع دانش آموزانی که درصفات مورد نیاز به تسلط رسیدن دارای کارکرد افتراقی است. می توان نتیجه گرفت که آزمون والد در چارچوب مدل های (CDM) قادر است علاوه بر آزمون کارکرد افتراقی یکنواخت و غیریکنواخت در شناسایی کارکرد افتراقی در افرادی مسلط و غیر مسلط در صفات به کارگیری شود. آنچه از این نتایج و نتایج پژوهش های در این زمینه بر می آید قالب سؤال می تواند تفاوت های جنسیتی را کاهش یا افزایش دهد، لذا پرورش دهندگان آزمون ها باید تلاش کنند تا سؤال ها را به گونه ای طراحی نمایند که تفاوت های جنسیتی را به حداقل برساند. با شناسی عوامل تأثیرگذار بر تفاوت های جنسیتی، مربیان، معلمان سیاست گزاران تعلیم و تربیت کشور خواهند توانست برنامه های درسی جدید و خلاقانه طراحی و تدوین نمایند و یا برنامه های موجود را بهبود بخشید تا نظام و محیط آموزشی کشورمان بالنده و غنی گردد.