سید بابک معالی

سنایی غزنوی، عارف سد ۀ ششم ه .ق.که یکی از شاعران برجستۀ ادبیات تعلیمی فارسی نیز به شمار می رود که در آثار خود به موضوع ریا به عنوان یکی از بیماری های مهم اخلاقی اجتماعی توجه کرده و کوشیده است با ریاستیزی به رفع و اصلاح این معضل بپردازد. وی در این راه به آموزه های قرآن کریم، به عنوان یکی از منابع اندیشگانی و فکری اندرزهای خود توجه ویژه دارد. شناسایی و معرّفی تأثیرپذیری های سنایی از قرآن مجید در دیوان اشعار و حدیقۀ الحقیقه با استناد به شواهد شعری و نقد و تحلیل آن ها مسئلۀ اصلی این مقاله است. مقالۀ حاضر به روش توصیفی تحلیلی به رشتۀ تحریر درآمده است. سنایی ریاکارانی از گروه ها و اقشار مختلف اجتماع همچون فقها، علما، وعّاظ، زهّاد، قاریان، صوفیان، حاجیان و... را مورد نکوهش قرار می دهد و انگیزه های مادّی و معنوی مختلفی برای روی آوردن آن ها به ریا و تظاهر برمی شمارد؛ مانند کسب مال و ثروت، مقام، احترام، شهرت و... او با الهام از تعالیم قرآن، معتقد است که ریاکاران هم نشینان شیطان اند، در اعمال عبادی خود اخلاص ندارند و با ریاکاری و تظاهر در پی رسیدن به مطامع دنیوی هستند. وی به آنان راه کارهایی نیز پیشنهاد می کند؛ مانند روی آوردن به دنیای خرسندی و قناعت، پرهیز از هوای نفس، داشتن اخلاص و صداقت، فریب ظواهر را نخوردن، دوری از نفاق و دورنگی و... سرانجام ورود به خُم وحدت و خروج از آن با یکرنگی را توصیه می نماید.