ماهره عاشقی معاف

پژوهش حاضر به بررسی علم سنجی مقالات حوزه بازیابی اطلاعات ایران، نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام از ابتدای طرح موضوع در مقالات فارسی تا سال 1398 پرداخته است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی است که با استفاده از فنون علم سنجی، ازجمله تحلیل استنادی و تحلیل هم رخدادی واژگان انجام گرفته است. داده های موردنیاز از پایگاه اطلاعاتی «نمایه استنادی علوم جهان اسلام» استخراج شده اند. جامعه آماری تعداد 395 مقاله پایگاه استنادی علوم در حوزه بازیابی اطلاعات است که برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارهای «بیب اکسل»، «ووس ویور» و «اکسل» استفاده شد. «رحمت الله فتاحی» با 11 مقاله و 16 استناد بیشترین تعداد مقاله و استناد را داشت. 72/77 درصد مقالات به صورت مشارکتی و رویکرد دونویسندگی با 154 مقاله بیشترین رویکرد هم نویسندگی بوده است. در تألیف مقالات 626 نویسنده مشارکت داشتند که 923 بار در مقاله های مختلف تکرار شدند. بزرگ ترین شبکه هم نویسندگی شامل 27 نویسنده است. «نجلا حریری»، «فریده عصاره» و «سعید رضایی شریف آبادی» به ترتیب بالاترین امتیاز را ازنظر مرکزیت رتبه، بینابینی و نزدیکی داشتند. کلیدواژه های «بازیابی اطلاعات»، «موتورهای جستجو» و «اینترنت» پرتکرارترین کلیدواژه ها بودند. زوج های هم واژگانی «جامعیت-دقت بازیابی»، «اینترنت-موتورهای جستجو» در رده اول و دوم پرتکرارترین زوج های هم واژگانی قرار داشتند. خوشه بندی موضوعی مقالات این حوزه حاکی از وجود هشت خوشه موضوعی، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات»، «ذخیره و بازیابی در نظام های اطلاعات»، «رفتار اطلاعاتی»، «نمایه سازی»، «مدیریت اطلاعات و علم سنجی»، «موتورهای جستجو»، «جامعیت و مانعیت» و «سواد اطلاعاتی» بود. استقبال از رویکرد هم نویسندگی در تولید آثار علمی حوزه بازیابی اطلاعات نشان دهنده تمایل نویسندگان به تألیف پژوهش های مشترک است و نویسندگان این حوزه باید تلاش بیشتری برای تولید مقالات باکیفیت داشته باشند تا میزان اثرگذاری و استنادپذیری آن ها بیشتر شود. بزرگ ترین خوشه این حوزه، «جستجو، پردازش و ارزیابی اطلاعات» است که نشان دهنده اهمیت این موضوع در حوزه بازیابی اطلاعات است و کوچک ترین خوشه، «سواد اطلاعاتی» است که لازم است پژوهش های بیشتری در این زمینه انجام شود. این مطالعه ضمن دادن تصویری کلان از پژوهش های بازیابی اطلاعات در ایران، الگویی برای ترسیم ساختار علمی حوزه های مشابه فراهم می کند و به سیاست گذاران پژوهش در این حوزه در اتخاذ تصمیم برای مدیریت تحقیق در این حوزه کمک می کند.