فائزه عقیقی

فرهنگ ایرانی در هردوره خصوصیاتی را در مورد زن آرمانی درنظر گرفته که از قدیمی ترین دوران توسط نقوش و بعد از آن به صورت مکتوب بیان شده است. پژوهش درباره این موضوع اهمیت بسیاری دارد و راهگشای مناسبی برای تحلیل گوشه ای از فرهنگ و تفکر ایرانی در مورد زن است. بخصوص اینکه این بررسی در دوره باستان که ریشه های تفکر ایرانی متعلق به آن است، انجام شود و ازآنجاکه استفاده از منابع مکتوب اصلی متعلق به هردوره زمانی، برای تحقیق این موضوع ضروری است و فراوانی منابع مکتوب باستان در دوره ساسانی بارز است، در این مقاله تلاش شد این موضوع در دوره ساسانی بررسی و تحلیل شود. شیوه گرد آوری اطلاعات، کتابخانه ای و شیوه تحقیق توصیفی-تحلیلی است. منابع اصلی موردنظر نیز متون فارسی میانه هستند. یافته ها نشان می دهد که خصوصیات زن آرمانی در دوره ساسانی در ارتباط با جایگاه مادری و همسری تعریف شده است و علاوه بر آرمان هایی در زمینه زیبایی ظاهری زن، در حوزه اخلاقی نیز انتظاراتی مانند اطاعت و فرمانبری از همسر، وفاداری و تعهد، رسیدگی و تربیت فرزند و همچنین استقلال مالی و تدبیر اقتصادی وجود داشته است که علیرغم نگاه مردسالارانه همگی بر اهمیت نقش زن در خانواده تصریح آشکار دارد.

تصوف، وجه باطنی اسلام است که از سده نخست هجری به صورتی زاهدانه جلوه نمود و به مرور متحول و به عرفان نزدیک شد. تصوف در آغاز به شکلی فردگرایانه بود و به مرور از قرون سوم و چهارم هجری، سمت و سویی نظام مندانه به خود گرفت. از این دوره به بعد، تصوف و اصول آن به صورت کتاب، مدون و به قول عده ای از حال به قال تبدیل شد. نظرات مختلفی برای پیشینه و وجه تسمیه واژه «صوفی » بیان شده است. همچنین پژوهشگران در مورد خاستگاه های تصوف در ایران در قرون نخستین هجری نیز نظرات متفاوتی ارائه کرده اند. برخی آن را برگرفته از جوهره اسلام و برخی دیگر ریشه آن را در فرهنگ ایران پیش از اسلام می دانند. بعضی از پژوهشگران در زمینه تأثیرپذیری تصوف از عقاید مسیحیت و افکار بودایی، صابئی، گنوسی و نوافلاطونی استدلال هایی را نیز ارائه کرده اند. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی هر کدام از این نظریات به صورت اجمالی بررسی شده است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که تصوف، ریشه در یک خاستگاه مشخص ندارد و از تمامی اندیشه های زمان خود، بنا به میزان تناسب، تأثیر پذیرفته، اما در نهایت، ایران را بستری مناسب برای اعتلای خود یافته است.