ام البنین مجلسی

قم، محل تلاقی راه های ایران مرکزی و منزلگاه کاروانیان بود و به دلیل ویژگی هم مرز بودن با کویر، طیّ سده های اوّل و دوم هجری، استقلال سیاسی، اقتصادی و فکری خود را در برابر خلافت و والیان آن حفظ کرد و به عنوان پناهگاه مهاجرانِ مخالف حکومت اموی و شهری شیعه مذهب، از راه دادن والیان اموی و بعدها عباسی به داخل شهر امتناع ورزید. این شهر، در سده های بعد و در دوره حکومت های ایرانی، از منظر اقتصادی و فکری، به حاشیه رانده شد و به تدریج استقلال خود را از دست داد. بررسی نقش جنبش های ایرانی مانند خرمدینان و حکومت های نیمه مستقل ایرانی بر تحولات سیاسی شهر قم، مسئله مورد نظر این پژوهش است. نتایج این پژوهش که با روش وصفی تحلیلی و با استناد به متون تاریخی نگاشته شده، نشان می دهد مجاورت با شهرهایی مانند ری که در سده سوم و چهارم از اهمیت بسیاری برخوردار شده بود، مهاجرت علما و شکل گیری حکومت شیعی مذهب آل بویه که پایتخت های خود نظیر ری و بغداد را مرکز بحث های کلامی و معتزلی مورد علاقه علمای شیعه قم ساخته بود، باعث افول و به حاشیه راندن این شهر از سده چهارم به بعد گردید.