سپهر آمر

در تاریخ ایران توجه به برج و باروها به عنوان یک عامل دفاعی و تعیین کننده حریم شهر، همواره مورد اهتمام بوده است. برج و باروها علاوه بر کارکرد دفاعی باعث تعیین محدوده شهرها و سهولت وصول مالیات بوده اند. درطول تاریخ برج و باروها بنا به ضروریات سیاسی، اقتصادی و شرایط جغرافیایی شکل میگرفته اند. برج و باروها بسته به عملکرد، موقعیت جغرافیایی و... دارای شکل و جنس و ساختار متفاوت بوده اند و هریک از عناصری مانند حصار، برج، خندق و... تشکیل می شدند. از آنجایی که از برج و باروهای قدیمی شهرها اثری باقی نمانده است بررسی نگاره ها و اسناد تاریخی برای شناخت این عناصر شهری حائز اهمیت می باشد. نگاره های مطراقچی به عنوان یکی از اسناد تاریخی مصور و دست اول ، اطلاعات مفیدی از این گونه معماری ارائه خواهد داد. نگاره های مطراقچی که از شهرهای شمال غربی ایران در همراهی با سپاه عثمانی تصویر شده اند می توانند اطلاعات بسیاری در مورد شکل، جنس، تعداد برج ها و... در اختیار ما قرار دهند. مطالعه حاضر با هدف بررسی و بازشناسی برج و باروهای ترسیم شده در نگاره های مطراقچی صورت گرفته است. در این تحقیق که با روش تفسیری تاریخی انجام شده است با تحلیل و بررسی نگاره ها و دسته بندی و شناخت آن ها به بازشناسی برج و باروها پرداخته شده است. نتایج حاصل حاکی از طبقه بندی برج و باروها براساس شکل و کالبد آن ها می باشد که هرکدام بنا به دلایلی همچون موقعیت جغرافیایی، سیاسی، گستردگی شهری و نوع مصالح به کار رفته متفاوت بوده و به صورت مجزا در جداول مربوطه دسته بندی شده است.