بهزاد صحتی

ابن هیثم را می توان از جمله مهمترین اندیشمندانی دانست که در مواجهه با مفهوم زیبایی، مبتنی بر روش شناسی علمی سعی در تبیین آن بر مبنای اصول و ویژگی های عینی و ذهنی نموده است. او میان دو جنبه ادراک بصری و احساس بصری تفاوت قائل بود و ادراک بصری را حاصل احساس بصری تلقی می نمود و آنها را تحت عنوان معانی جزئیه نام نهاد که از منظر او جمعاً بیست و دو عدد است. با توجه به ماهیت ساختاری عکاسی که زیبایی شناسی صوری آن بر پایه اصولی است که کاملا منطبق با موارد مطروحه در آرای ابن هیثم است، تطبیق این موارد نظری و چگونگی کاربست آن در هنر عکاسی، می تواند علاوه بر تأکید بر اهمیت آرای هنری ابن هیثم، بازخوانی زیبایی شناسی ساختاری عکاسی را از منظری دیگر به همراه داشته باشد. هدف این مقاله، تطبیق میان جزئیات بیست و دو گانه ابن هیثم با ویژگی های ماهوی رسانه عکاسی از بعد زیبایی شناسی است و در پی پاسخ به این پرسش که چگونه نظریه زیبایی شناسی نور از منظر ابن هیثم را می توان با اصول مدرن زیبایی شناسی عکاسی مدرن تطبیق داد، ابتدا ماهیت عکاسی را تبیین کرده و سپس تطبیق آن با آرای ابن هیثم را مورد بحث قرار می دهد. این مقاله که از رویکردی تطبیقی بهره می برد، از نظر هدف بنیادی- نظری بوده و از نظر روش توصیفی- تحلیلی به شمار می رود. همچنین اطلاعات از منابع کتابخانه ای و تارنماهای گوناگون گردآوری شده و نهایتاً با رویکردی کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بر همین اساس با توصیف موارد بیست و دو گانه زیبایی شناسی ابن هیثم و توصیف و تحلیل زیبایی شناسی عکاسی از منظر ساختار بصری، چگونگی تطبیق میان این دو مورد بحث قرارگرفت و نتایج تحقیق بیانگر انطباق و کارآیی کامل آرای ابن هیثم در حوزه زیبایی شناسی عکاسی مدرن است.

اتفاقــات سیاســی، فرهنگــی و اجتماعــی رخ‌داده در تبریــز، محملــی بــرای خیــل عظیــم عکس‌هایــی گشــتند کــه بــا ورود صنعــت عکاســی بــه ایــران، تهیــه می‌شــدند. امــا بی‌توجهــی در نگهــداری عکس‌هــا در روزگاران گذشـته، عـدم دسترسـی آسـان بـه تصاویـر و نبـود مرکـزی جامـع و کامـل بـا شـیوه ارائـه صحیـح عکـس، همــواره از دغدغه‌هــای تمامــی پژوهشــگرانی به‌شــمار مــی‌رود کــه بــرای دریافــت چنــد قطعــه عکــس، بــه زحمــت افتاده‌انــد. بــا عنایــت بــه ایــن موضــوع کــه بررســی تصاویــر و اســتفاده از آرشــیو مراکــز نگهــداری تصویــر در ایــران کار دشــواری اســت، دســته‌بندی جدیــدی بــر پایــه ســوژه‌محوربودن پیشــنهاد می‌شــود. بــا توجــه بــه شــرایط حاکــم بــر منطقــه، ایــن دســته‌بندی چنــد شــاخه می‌شــود تــا ضمــن تحصیــل آرشــیوی دقیــق، مطالعــات عناصــر موجــود در عکــس نیــز کــه منتــج بــه آگاهی‌هــای فراوانــی در زمینه‌هــای مختلــف هسـتند، ارائـه شـوند. بـا عنایـت بـه ایـن رویکـرد، شـهر تبریـز بـه عنـوان نمونـه‌ای از شـیوه یادشـده درنظـر گرفتــه شــد و ایــن پرســش مــورد توجــه قــرار گرفــت کــه دســته‌بندی عکس‌هــا به‌صــورت ســوژه‌محور چــه مزایایـی را بـه همـراه خواهـد داشـت؟ پـس بــا روش تاریخـی- تحلیلـی بـه بررسـی عکس‌هـای مـورد نظـر در دوران قاجـار و پهلـوی اول پرداختـه شـد. بـرای رسـیدن بـه تصاویـری کـه در دسـته‌بندی مذکـور جـای گیرنــد، تمرکــز عمــده بــر جســتجوی تصاویــر در مراکــز و مجموعه‌هــای افــرادی قــرار گرفــت کــه در آنهــا عکســی در ارتبــاط بــا تبریــز یافــت می‌شــد. در پایــان، ایــن نتیجــه حاصــل شده‌اســت کــه یکــی از عوامــل حصــول آگاهی‌هــای دقیــق و پژوهش‌هــای ســودمند در کلیــه زمینه‌هــا، داشــتن فرهنــگ تصویــری غنــی اســت کــه نیازمنــد گــردآوری عکس‌هــا و روش‌دهــی منضبــط بــه آنهــا اســت.