لیلا خسروانیان

سرمایه اجتماعی مفهوم تقریباً جدیدی است که امروزه اهمیت آن در زمینه عملکرد مطلوب جوامع در سطوح مختلف ملی، منطقه ای و محلی مورد توجه واقع شده است. در تعریفی جامع می توان سرمایه اجتماعی را مجموعه ای از شبکه ها، هنجارها و ارزش هایی دانست که مایه آسان شدن همکاری درون گروهی و برون گروهی شهروندان برای دستیابی به منافع متقابل و رسیدن به هدف های مشترک به شیوه ای موفقیت آمیز تر می شود. با توجه به بعد مکانی سرمایه اجتماعی، این پژوهش بر آن است که با نگاهی خردنگر در سطح محلات میزان سرمایه اجتماعی را در سه لایه فضایی شهر سنندج مورد بررسی قرار دهد تا وجود یا فقدان سرمایه اجتماعی و میزان برخورداری از آن و دلایل این امر را با تکیه به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مورد شناسایی قرار دهد. از این طریق می توان ضعف ها، توانایی ها، امکانات و محدودیت ها را شناسایی کرد و نتایج را به عنوان بستری برای عمل متولیان شهر فراهم آورد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد بین محلات شهری از نظر میزان برخورداری از سرمایه اجتماعی تفاوت های معنی داری به لحاظ موقعیت و ویژگی های اقتصادی-اجتماعی وجود دارد. در این زمینه، محله عباس آباد با وزن نسبی 0.474 و محله قطارچیان با وزن نسبی 0.294 و محله مبارک آباد با وزن نسبی 0.232 به ترتیب بیشترین تا کمترین میزان از سرمایه اجتماعی را دارا بوده اند.

اسکان غیررسمی پدیده ای فراگیر و به مثابه یکی از چهره های بارز فقر شهری است که درون یا مجاور شهرها به شکلی خودرو، فاقد مجوز ساخت شکل می گیرد. در این پژوهش با رویکردی تحلیلی- توصیفی و با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی سعی شده با بررسی گونه شناسی تطبیقی سکونتگاه های غیررسمی دو شهر سنندج و کرمانشاه، الگوی رایج اسکان غیررسمی و انواع سکونتگاه های غیررسمی بازشناسی شود. بر اساس یافته های پژوهش، سکونتگاه های غیررسمی در این دو شهر را می توان بر اساس معیارهای اصلی از جمله نحوه شکل گیری، روند تشکیل، قدمت شکل گیری، موقعیت و مقیاس دسته بندی نمود. شرایطی همچون بستر طبیعی شهر، روند توسعه تاریخی شهر و جنگ، گونه های مختلفی از سکونتگاه های غیررسمی را شکل داده است. شهر کرمانشاه با سابقه تاریخی کهن واقع در پهنه دشتی در یک حوزه حاصلخیز با پسکرانه روستایی غنی، دارای دامنه و تنوع بیشتر اسکان غیررسمی بوده و شهر سنندج واقع در یک محیط محدود میان کوهی و پسکرانه محدود و یکدست تر، تنوع و گوناگونی کمتری داشته است. در حالی که در کرمانشاه روستای ادغام شده در شهر پدیده رایجی است، در هر دو شهر بیشترین الگو تقسیم و بازتقسیم زمین های کشاورزی و در موارد محدودی مربوط به دوره انقلاب شامل تصرف های عدوانی نیز بوده است.