سید محمد عبدی

در فصل آخر از باب یکم کتاب تاریخ حمزه اصفهانی با عنوان «سنی ملوک الارض و الانبیاء» یا «کتاب الامم»، روایت زردشتیان از خلقت جهان را از کتابی ناشناخته که به نام آن اشاره نکرده نقل کرده. هدف این مقاله تلاش در جهت یافتن یا نزدیک شدن به هویت آن کتاب است که از طریق مقایسه محتوایی نقل قول حمزه با کتب پهلوی موجود، به این نتیجه رسیده ایم که هیچکدام از آثار موجود نمی تواند کتاب مورد نظر باشد الا بندهش که احتمالا بیرون از این سه فرض نیست: کتاب مورد نظر، یا همین نسخه موجود از بندهش بوده، یا دو کتاب جداگانه بوده اند که یکی مأخذ دیگری بوده، و یا عمده مطالبشان را از یک مأخذ مشترک نقل کرده اند. بنابر این مطالعه بندهش، می تواند در مأخذ شناسی حمزه اصفهانی، نماینده آن کتاب بی نام باشد.

هدف این مقاله بررسی زمینه های پیدایش و ورود گونه ای از روایات التقاطی در زنجیره روایت های تاریخ ملی ایرانیان است که از طریق ادغام شخصیت های آریایی و شخصیت های سامی ایجاد شده اند. در راستای این هدف، ضمن نقد آرای پیشینیان که دلایل این مسئله را عمدتاً در دوره پیش از اسلام و نقش یهودیان و مسیحیان جست وجو کرده اند نبود شاهدی برای این دسته از روایات در متون پهلوی و منابع ایرانی تا دوران اسلامی را متذکر شده ایم و بر انتقال مرجعیت دینی از شریعت زردشت به شریعت اسلام تأکید کرده ایم. در ادامه، محاسبه تاریخ بر اساس سنت آریایی از یک سو و اصالت دادن به شخصیت ها و روایات سنت سامی از سوی دیگر را به عنوان علل زمینه ساز، معرفی کرده ایم، عللی که منجر به بروز تضادهای این دو سنت در مقوله های نخستین انسان، تشعب اقوام و رسالت و سلطنت جهانی شده است. و روایاتِ التقاطیِ برساخته از این دو جریان روایی را تمهید مورخان و نسب شناسان مسلمان برای مرتفع ساختن این تضادها دانسته ایم.