منصور بدریفر

در سرزمین خشک و نیمهخشکی مانند ایران، جنگلهای کرانه دریای خزر یکی از ذخایر اکولوژیک عظیمی است که ارزشهای طبیعی و اقتصادی بسیاری را در خود نهفته دارد. حفظ این منبع و بهبود وضعیت محیطی آن، هم برای جامعهای که بطور مستقیم با آن مرتبط است و هم برای کل کشور مسالهای حیاتی است. متاسفانه، دخل و تصرفهای ناسنجیده، بدون هدف و برنامه، موجودیت این جنگلها را در شرایط کنونی به مخاطره انداخته است. قریب یک سوم از کل سطح جنگلهای شمال کشور (6/000/000 هکتار) از جنگلهای مخروبه پوشیده شده است. در داخل این مخروبه، خانوادههای زیادی به صورت مجتمع و یا پراکنده در آبادیهای یک خانوار تا چند خانوار زندگی می کنند که یکی از عوامل عمده تخریب بودهاند. در این محدوده قریب 100/00 خانوار، با حدود 4/5 میلیون واحد دامی در قالب 33/000 واحد دامداری مستقر هستند که شغل اصلی و عمده آنها دامداری است این تحقیق با عنوان بررسی جغرافیایی اثرات اقتصادی  اجتماعی "طرح خروج دام از جنگل" میباشد که دو فرضیه مهم و اصلی آن شامل : بهبود وضعیت ا قتصادی و معیشتی روستاییان دامدار و جنگل نشین پس از اجرای طرح "خروج دام از جنگل " وافزایش برخورداری از خدمات اجتماعی و امکانات زیربنایی در دهستان های کلاردشت پس از اجرای طرح خروج دام از جنگل میباشد و در این تحقیق سعی در یافتن پاسخ این دو فرضیه هستیم زیرا افرادی که طرح را پذیرفته اند و به اصطلاح مشمول طرح «خروج دام از جنگل »  شدند در ازای خارج شدن خود و دامهایشان از جنگل پول نقد و یا زمین دریافت کرده اند و لیکن اکثریت آن ها نتوانستند شیوه معیشت دامداری خود را بعد از اجرای طرح ادامه دهند. بنابراین مشکلات اقتصادی و اجتماعی برایشان بوجود آمده است.به منظور بررسی دقیق تر و کسب نتیجه مطلوب بهینه از روش کتابخانهای، میدانی و پرسش نامهای استفاده گردیده است . به نظر نگارنده در جهت موفقیت و کارآمدن کردن طرح باید به شاخصهایی نظیر آنچه در ذیل آمده، توجه ویژه شود.  ا یجاد امکانات جانبی با توجه به استعداد منطقه از قبیل قالی بافی، کارگاه های کوچک روستایی، توصیه پرورش زنبور عسل و غیره تا به این طریق مشکل بیکاری تا حدودی حل شود.  از خانوادههای مشمول طرح تا زمانی که این گروه بتوانند از نظر اقتصادی به حدی از خودکفایی برسند، حمایت شود.  زمینهایی که به مشمولین طرح واگذار میشود تا حد امکان در نزدیکی روستای محل سکونت آنها باشد و . . .

چشم اندازهای روستایی در ایران، علاوه بر این که حدود 40 درصد از کل جمعیت کشور را در خود جای داده اند، پهنه وسیعی از سرزمین ایران را در بر می گیرند. بدین علت در راستای توسعه و برنامه ریزی آمایش سرزمین، چشم اندازهای روستایی از ارزش و اهمیت خاصی برخوردارند . توسعه روستاها، توسعه شهرها را در پی خواهد داشت و در کشورهای در حال توسعه، توسعه بخش صنعت و خدمات منوط به توسعه بخش کشاورزی است و توسعه کشاورزی در پناه توسعه روستایی تحقق پذیر خواهد بود. روستاهای ایران به عنوان مهمترین عرصه فعالیت، با نابسامانی و نظام نیافتگی خاصی روبرو هستند و شواهد دال برآمایش نیافتگی عرصه های روستایی است . این نابسامانی در ابعاد مختلف طبیعی، اجتماعی فرهنگی، اقتصادی و کالبدی وجود دارد و در تیپ های مختلف روستاهای کوهستانی، تپه ای و دشتی این نابسامانی شدت و ضعف داشته و دلایل آن از تیپی به تیپ دیگر، متفاوت است. نتایج این پژوهش نشان می دهدکه مهم ترین دلیل نابسامانی و توسعه نیافتگی روستاها، عدم تحول و پویایی برخی از اجزا و عناصر ( بنیان های جغرافیایی) در چشم اندازروستایی و در ارتباط با زمان و مکان است. در هر تیپ از روستاها ( کوهستانی، تپه ای و دشتی )، اجزا و عناصر متفاوتی، عدم تحول و پویایی دارند و عدم تحول و پویایی آن ها باعث ناکارآمدی کلیت سیستم (چشم انداز) شده است. شناسایی این اجزا و عناصر ناکارآمد و ایجاد تحول، نوسازی و بازساخت آن ها در راستای توسعه چشم انداز روستایی از مواردی است که پژوهش حاضر بر آن تأکید دارد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که فقدان تنوع فعالیت ها، عدم تنوع شغلی، پایین بودن سطح درآمد در روستاها، فقدان صنایع مکمل بخش کشاورزی و خدمات پشتیبان تولید، عدم تحول اساسی در شیوه های کاشت، داشت و برداشت محصول، آشفتگی و در هم ریختگی بافت روستاها، فقدان بهداشت محیط در سکونتگاه های روستایی، الگوی معماری نامناسب مسکن روستایی، و ضعیف بودن تأسیسات فرهنگی مذهبی و ورزشی در راستای گذران اوقات فراغت جوانان روستایی از مهم ترین تنگناهای موجود در چشم اندازهای روستایی هستند که لازم است در برنامه ریزی های توسعه روستایی مدنظر قرار گیرند.