شیرین آزموده

هنجارگریزی یکی از شیوه های آشنایی زدایی است که طی آن، برای ایجاد تصاویر خلاقانه شعری از قواعد حاکم بر زبان معیار، نوعی انحراف رخ می دهد و موجب برجسته سازی در متن ادبی می گردد. هوشنگ ابتهاج از جمله شاعران معاصر است که در اشعار نیمایی خود از این شگرد بهره فراوان برده است. این پژوهش، با روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایش و در چارچوب مکتب ساخت گرایی، بر آن است که اشعار نو ابتهاج را بر مبنای الگوی هنجارگریزی لیچ مورد بررسی قرار دهد تا شیوه خلق زیبایی و برجستگی در اشعار وی آشکار گردد. اشعار مورد بررسی در این پژوهش با شیوه تصادفی از دیوان تاسیان ابتهاج گزینش شد. نتایج نشان داد که ابتهاج از انواع هشت گانه هنجارگریزی لیچ استفاده کرده و از این طریق توانسته است زبان خود را برجسته سازد. در این میان، وی از هنجارگریزی معنایی بیش از سایر انواع هنجارگریزی بهره گرفته است. میزان کاربرد سایر انواع هنجارگریزی و پیامد آن ها نیز بررسی شده است. با این هنجارگریزی ها ، ابتهاج منظور خود را به گونه ای نوآورانه و به زیباترین شیوه بیان می کند. همچنین تقدّم فعل بر سایر ارکان جمله از پربسامدترین هنجارگریزی های نحوی در شعر ابتهاج است و او نوعی فعل گرایی و تأکید بر عمل به جای عامل را تداعی کرده است.

از میان شیوه های مختلف نقد که در مطالعات ادبی به کار می روند، نشانه شناسی ساختارگرا شیوه ی است که از رهگذر آن به رمزگشایی نشانه ها و روابط هم نشینی و جانشینی بین آن ها و انسجام ساختاری متن دست می یابیم. هوشنگ ابتهاج از بزرگ ترین شاعران معاصر است که چشم انداز گسترده و گوناگون شعرش نشان از تخیّل پویای وی دارد. شعر «ارغوان» وی با نمادها و نشانه هایی درآمیخته است که آن ها را مناسب زمان کرده و منویات قلبی شاعر را به شکلی مؤثّر به نمایش می گذارد و حس و عاطفه ی خواننده را برمی انگیزد. نشانه ها در شعر «ارغوان»، غنای اجتماعی ویژه ای می یابند و همراه با تصاویری آکنده از دل تنگی و شکایت از زمانه در جهت القای پیام اصلی شعر که آرمان گرایی است، در حرکتند. میزان کارآیی روش نشانه شناسی ساختار گرا در بررسی های ادبی، ضمن انتخاب شعر ارغوان هوشنگ ابتهاج، بحث اصلی در این پژوهش است.