ایوب طهمزی

هدف پژوهش حاضر بررسی برخورد امام علی(ع) و حکومت آل بویه (شاخه بغداد) با مسیحیان است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد با اینکه مدت حکومت امام علی(ع) بسیار کم و کوتاه بود، اما حاصل و دستاوردهای فراوانی داشته و برگرفته از قرآن و سیره پیامبر اسلام(ص) بوده است. آل بویه با پیروی از شیوه حکومتی امام علی(ع) تلاش نمودند جوانب احتیاط را در برخورد با مسیحیان رعایت کنند و با آن ها براساس آموزه های اسلامی چون برابری و برادری برخورد نمایند. هرچند این اقدام آنان مانند حکومت امام علی(ع) کامل نبود، اما می توان نتیجه گرفت که اقدامات امام علی(ع) به عنوان یک الگوی مناسب برای مسلمانان در این زمان می تواند مورد استناد باشد. در دوره حکومت علوی و بویه ای، رفتار مناسبی با توده مردم و مسیحیان صورت می گرفت. مسیحیان در رفاه نسبی بودند. وضع مسیحیان در جامعه بویه ای شیعی مذهب، به مراتب، بهتر از وضع آن ها در سایر جاها بود. حاکمان بویه ای نهایت دقت، سعی و کوشش را می نمودند تا اقلیت های دینی و مخصوصاً مسیحیان در قلمرو آنان در رفاه باشند. اتخاذ چنین سیاستی باعث شد در دستگاه بویه ای، شاهد حضور، همکاری و اشتغال مسیحیان باشیم که به طبع آن رنسانس اسلامی پدید آمد. سیره بیشتر کارگزاران و حاکمان بویه ای در تعامل با مسیحیان، به سیره علوی نزدیک بوده است.

تعامل با اقلیت های دینی در تمامی حکومت ها امری مهم تلقی می گردد و حاکمان بویه (حک: 322-448 ق) و صفویه (حک: 907-1148 ق) نیز جهت تقریب ادیان و استفاده از علوم و دانش این مجموعه از ساکنین کشورهای اسلامی به این موضوع توجه ویژه داشتند یا خیر، پژوهش حاضر یک پژوهش تاریخی به شمار می رود به صورت توصیفی، تحلیلی بوده و موضوعات مربوط به آن از منابع معتبر تاریخی به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده است. مقاله حاضر می کوشد چگونگی رفتار این دو دولت با اقلیت های دینی را بررسی و تصویری واقع گرایانه از رفتار بویه و صفوی با اقلیت ها ارائه نماید. نتایج حاصل از تحقیقات نشان می دهد که آل بویه و صفوی گرچه شیعه مذهب بودند و طبیعی بود که حاکمان شیعه با اقلیت های دینی رفتاری مشابه داشته باشند، اما این دولت بویهیان بود که عدالت را بین مسلمانان و اقلیت ها تحقق بخشید و در اکثر موارد در دیوان ها از آنان استفاده می کرد؛ اما صفویان در بیشتر دوره حکومت خود نه تنها از اقلیت ها در دربارشان استفاده نمی کردند، بلکه در بیشتر موارد به حقوق آنان احترام نمی گذاشتند حتی با آن ها برخورد غیرانسانی نیز داشتند.