زهرا صیرفیان پور

حس خلوت در فضاهای عبادی جمعی؛ همچون پرستشگاهها، به عنوان یکی از مهمترین نیازهای روحانی یک عابد برای تمرکز روحی و نهایتا ارتباط مؤثر با پروردگار مطرح است. مساجد دوران اسلامی منطبق بر نگرش اسلامی همزمان به عنوان پایگاهی اجتماعی برای تعاملات افراد با یکدیگر و بستری مطلوب برای تأمل و تفکر و خلوت فردی افراد به منظور ارتباط با پروردگار مطرح بوده اند؛ ولی امروزه شاهد از دست رفتن زمینه های تمرکز حواس و نهایتا خلوت افراد در مساجد معاصر هستیم که این خود می تواند زمینه ساز تقلیل جایگاه مسجد به عبادتگاهی صرف برای معدودی از سالخوردگان باشد؛ عبادتگاه هایی که به شدت روح فردی و جمعی خود را از دست داده اند. در همین راستا هدف این پژوهش بیان اهمیت حس خلوت در مساجد و بررسی شاخصه ها و مؤلفه های محیطی تأثیرگذار در ایجاد این حس مبتنی بر نگرش اسلامی می باشد. اصلی ترین سؤالات این پژوهش را میشود به این صورت تبیین نمود: شاخصه های مؤثر در ایجاد حس خلوت و رازگونگی مساجد کدام اند؟ این شاخص ها چه تأثیری بر نظام فضایی، نور و رنگ، تزیینات و فرمها و کیفیات فضایی داشته اند؟ در این مقاله با بررسی مفهوم و اهمیت خلوت در بینش اجتماع گرای اسلامی و همچنین مراتب ادراک از منظر مکاتب فلسفه اسلامی، کیفیات سلبی، ایجابی و تلفیقی(سلبی و ایجابی) مؤثر بر این مفهوم معرفی شده است که در ادامه با روش توصیفی- تحلیلی و مصداق پژوهی به بررسی موضوع و کشف شاخصه ها در مسجد جامع اصفهان پرداخته شد. نتایج نشان می دهد شاخص هایی چون آشکارگی و پنهانی، خلأ(فضای تهی)، اصل تکرار و زوجیت پویایی و سکون، همه و همه می توانند با حضور در تزیینات، نظام فضایی، نور، رنگ و مصالح و کیفیات فضایی در جهت ایجاد و تقویت حس خلوت و رازگونگی مؤثر واقع گردند و به عنوان معیاری برای طراحی مساجد معاصر به منظور القای چنین مهمی در آنها به کار گرفته شوند.