حمید شیرخانی

روابط متقابل میان شهر و روستا از خصایص مستحکم و پایداری است که بر حسب شرایط و عوامل درگیر با آن شکل گرفته و در نواحی گوناگون جغرافیایی همسان نیست. در این بین شکل پذیری و تحول سکونتگاههای پیراشهری، مبتنی بر مجموعه عوامل و نیروهایی بوده که متاثر از تعامل و ارتباط عرصه های نقش آفرین با یکدیکر می باشد. بنابراین پژوهش حاضر، با بررسی عامل های تاثیر گذار بر تحولات مکانی- فضایی سکونتگاه های روستایی پیرامونی، هدف خود را دنبال می کند. ماهیت پژوهش کاربردی و نگاه آن توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز در این پژوهش، به دو روش کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل از آزمونهای آماری نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که عوامل متعدد و درهم تنیدای که وابسته به روند جهانی شدن اقتصاد است سبب تغییر کارکرد سکونتگاههای روستایی و تحولات فضای پیراشهری گردیده. قطبی شدن و نظام بوروکراتیک شبه مدرن مدیریت توسعه، ادغام اقتصادی، فناوری بهداشتی و رشد جمعیت، اصلاحات ارضی و حرکات مکانی جمعیت، عمده شدن مازاد اقتصادی نفت و تنزل مقام کشاورزی، صنعتی شدن و عدم رقابت بخش سنتی کشاورزی، گسترش تکنولوژی و ارتباطات مهمترین این عوامل هستند. از مهمترین عامل های مؤثر در سطح ملی می توان به سرازیر شدن درآمد نفتی در شهر، وام های مسکن و پایین بودن قیمت زمین در پیرامون نسبت به مرکز در بخش اجتماعی، فاصله نزدیک روستاها به فضای شهری در بعد دسترسی، افزایش ساخت و سازها در بعد کالبدی اشاره کرد. همچنین قابل ذکر است در رتبه بندی عامل ها، بعد اقتصادی با 21/4 درصد بیشترین نقش را داشته است.

پیوندهای روستایی- شهری می توانند تأثیر بسزایی در توسعه پایدار روستایی داشته باشند، این آثار دارای نقش مثبت یا منفی بر حوزه یا ناحیه خویش بوده و از منطقه ای به منطقه دیگر تفاوت دارد. روابط و پیوندهای فضایی در جریان خدمات، سرمایه، جمعیت، اطلاعات، فناوری، تولید، پسماندها و... مستتر است؛ از این رو شناخت علمی این پدیده ها در برنامه ریزی منطقه ای مؤثر تلقی می شود. لایه-های حرکات فضایی با استفاده از روش های نرم افزاری قابل رصد و ظهور و بروز است؛ بنابراین، پژوهش حاضر، درصدد است با کمک گرفتن از این علوم، روابط روستایی- شهری را در توسعه جغرافیای ناحیه ابهر- خرمدره پایش نماید. روش کار پژوهش، توصیفی-تحلیلی و بر مبنای داده های میدانی و اسنادی بوده و جامعه مورد مطالعه ناحیه ابهر- خرمدره واقع در استان زنجان می باشد. شهر ابهر به عنوان یک شهر میانه اندام به لحاظ تجمع امکانات، سرمایه و نیروی انسانی در منطقه، ضمن تسلط و برتری نسبی بر ناحیه، دارای ارتباطی دوسویه با نقاط جمعیتی و روستاهای پیرامونی خود است. یافته های تحقیق بیانگر آن است که 34/59 درصد از خانوارهای مورد مطالعه، خدمات، کالاها و مایحتاج زندگی خود را از شهر ابهر تهیه می نمایند؛ 46/29 درصد خانوارها از شهر خرمدره و هیدج و 72/8 درصد خانوارها، صرفاً از روستای محل سکونت خود کالاهای مورد نیاز خود را تامین می نمایند. ضمن اینکه جریان اقتصادی میان روستاها با یکدیگر به منظور تامین کالای مصرفی خانوار بسیار محدود و ناچیز است که این امر نشانگر تسلط و حوزه نفوذ شهر ابهر و خرمدره بر روستاهای پیرامونی می باشد.