مهدی ریسمانیان

رشد روزافزون جمعیت و افزایش قیمت زمین در شهرهای  بزرگ سبب افزایش تعداد ساختمان های بلندمرتبه ی مسکونی در سالهای اخیر شده است. این ساختمان ها به علت عواملی نظیر تعداد زیاد  جمعیت ساکن ، احتمال خواب بودن افراد، ارتفاع زیاد و غیره از چالشهای فراوانی برای تخلیه ی جمعیت در شرایط اضطراری و حریق برخوردارند. در پژوهش حاضر ابتدا الزامات تخلیه ی ساختمان از منظر طراحتی معماری در آیینامه های حریق در شش کشور آمریکا، ژاپن، فرانسه، ایران، انگلستان و استرالیا و چالشهای مربوطه مورد بررسی قرار گرفته است. سپس مؤلفه های معماری خروج اضطراری شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفتند. همچنین بررسی شش تیپ  از واحدهای مسکونی شهرک اکباتان تهران مشخص نمود احتمال مسدود شدن مسیر فرار واحدهای مستونی بسیار زیاد است. با توجه به پیشرفتهای فناوری برای نجات افراد در سالهای اخیر و با در نظر گرفت ای اصل که هدف ایمنی، نجات جان همه ی افراد است، طراحی و اجرای بالکن های محصور در تمامی واحدها و با گنجایش افراد ساکن در آن واحد، یک نیاز اساسی و ضرورت طراحی در ساختمانهای بلندمرتبه ی مسکونی است.   

برخی از مکان ها مانند فرودگاه ها، ایستگاه های قطار استادیوم های ورزشی و غیره می توانند به تشکیل تجمع کمک نمایند وجود چنین مکان هایی دولت ها، مدیران،محققان،طراحان و دیگر متخصصان را به شدت به توسعه ی فناوری هایی برای بهبود امنیت و راحتی آن مکان ها و نیز در جهت مدیریت کارآمد در شرایط بحرانی مانند زلزله، آتش سوزی، بمب گذاری و عملیات تروریستی علاقه مند میکند. یکی از این فناوری های نسبتا جدید شبیه سازی های رایانه ای جمعیت است که بر مینای مدل های مختلفی توسعه یافته اند بررسی ها نشان می دهند که مدل های تخلیه را میتوان به طور موثر برای مطالعه ی استراتژی های جابجایی و مسایل ایمنی مرتبط با ساختمان ها استفاده نمود. آشنایی با مدل های تخلیه باعث میشود مهندسان بتوانند مکان های بهتری طراحی نموده و همچنین بهترین راه برای هدایت مردم هنگام انتخاب مسیر تخلیه را پیدا کنند. مناسب بودن مدلهای خروج از تخلیه ساختمان ها با انعطاف پذیری آنها در نمایش اجزای خروجی مختلف و فرآیند های پیچیده رفتاری مورد مطالعه مرتبط است در پژوهش بنیادی حاضر با استفاده از مطالعه ی اسنادی، شش رویکرد اساسی مدلسازی شامل مدل های رگرسیون دینامیک سیالت، قانون محور، نیروی اجتماعی، سلولهای خودکار و عامل محور شناسایی گردید و سپس این مدلها بر اساس میزان تمرکز برسطح رفتارهای فردی و اجتماعی افراد به سه مقیاس کل نگر، میان نگر و خردنگر تقسیم گردید سپس با شبیه سازی کامپیوتری، پدیده ی ازدحام در سه سطح مذکور و در سه سناریوی مختلف مورد مقایسه قرار گرفت و در نهایت با استفاده از روش تحلیل محتوا، مزایا و معایب این رویکردها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در برنامه ریزی و مطالعات تخلیه ی جمعیت انتخاب مدل مناسب با ویژگی های رفتاری مورد مطالعه از اهمیت فراوانی برخوردار است لذا بر اساس سطح رفتاری و اهداف مورد مطالعه، مدل تخلیه ی مناسب پیشنهاد گردیده است. استفاده از نتایج این پژوهش می تواند برای انتخاب مدل مناسب تخلیه ی جمعیت توسط پژوهشگران، مدیران و برنامه ریزان و طراحان معماری و شهرسازی مفید واقع گردد.

بررسی روند تخلیه ی افراد از یک فضای ساخته شده مانند یک استادیوم، سالن تئاتر، یا یک کلاس درس نه تنها مورد توجه مدیران و سازمان های کمک رسان است بلکه مورد علاقه طراحان و پژوهشگران حوزه ی معماری نیز است. در این مطالعه روند تخلیه ی یک کلاس درس با ابعاد داخلی 8/7 متر در 12 متر و با 42 نفر دانش آموز در شرایط اضطراری بوسیله ی مدلسازی کامپیوتری به روش عامل محور و با استفاده از الگوریتم A* مورد بررسی قرار گرفت و تاثیر متغیرهای معماری عرض درب خروجی، تعداد درب های خروج و جهت کشیدگی کلاس بر زمان تخلیه ی کامل افراد از اتاق با یکدیگر در دوازده سناریوی مختلف بررسی و مقایسه گردید. نتایج این بررسی مشخص نمود که بیشترین تاثیر در کاهش زمان تخلیه مربوط به تعداد درب خروج و کمترین تاثیر مربوط به جهت کشیدگی کلاس است. بررسی های بیشتر مشخص نمود جهت کشیدگی کلاس ها هنگامی بر کاهش زمان تخلیه تاثیرگذارند که با استفاده از سایر متغیرهای معماری تراکم جلوی درب های خروجی کاهش پیدا کرده باشد.