علی صدرایی

محوطه های متعدد باستانی در منطقه کاشان وجود دارد که به دلیل عدم پوشش برنامه های پژوهشی باستان شناسی، همچنان ناشناخته باقی مانده یا مورد غفلت قرار گرفته اند . محوط ه فیض آباد یکی از این دست محوطه هاست که خوشبختانه با اقبال روبه رو گشته و مدتی پس از شناسایی، مورد کاوش قرار گرفته است. این محوطه که در 10 کیلومتری شمال شهر نوش آباد قرار گرفته، در دشتی مسطح واقع شده که امروزه با لإیه قطوری از ماسه پوشیده شده است. همانند بسیاری از محوطه های باستانی در نگاه اول، فراوانی قطعات سفال پراکنده بر زمین، توجه را به خود جلب می کند و با اندکی دقت بیشتر ، بقایایی از معماری نیز روی برخی قسمت ها به خوبی قابل تشخیص است. با انجام اولین فصل کاوش ، بخشی از یک بافت معماری از دل خاک بیرون آمد که به دوره ایلخانی تعلق داشت. داده های معماری شامل فضاهای تودرتوست که چینه و خشت سازه اصلی آن ها را تشکیل می دهد. با توجه به فقدان هرگونه شیء روی کف و فقر کلی این فضا ها از حیث آثار، می توان این قضیه را ناشی از ترک آگاهانه این محل در طی دوره مذکور دانست که باعث شده تا تمامی وسایل روزمر ه زندگی از آن جمع آوری گردد. دلیلی برای این ترک عمدی هنوز مشخص نشده، اما به عنوان یک فرضیه، تغییرات زیست محیطی و بدی ویژگی های اقلیمی را می توان در نظر گرفت.

جنگ افزارها از جمله مهم ترین نقوشی هستند که روی سنگ قبور ادوار مختلف ایران اسلامی خودنمایی می کنند. این ادوات جنگی معمولا ساده نقر شده اند و تنها فرم کلی و ظاهری سلاح مورد توجه هنرمندان سنگ تراش قرار گرفته است. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و تاریخی و با توجه به بررسی های میدانی و مطالعه اسناد کتابخانه ای، نقوش ابزارآلات جنگی موجود روی سنگ قبور و چرایی به کارگیری آنها بر روی مزار متوفی را مورد کنکاش قرار داده و همچنین این نگاره ها را با سلاح های جنگی ادوار اسلامی ایران مقایسه تطبیقی نموده است. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که نقوش ادوات جنگی بیشتر روی سنگ قبور قوچ و شیرهای سنگی و محرابی شکل نقش بسته و شامل شمشیر، تیر و کمان، خنجر، گرز، تفنگ، سپر و نیزه است که در میان آنها، شمشیرهای منحنی بیشترین کاربرد را طی ادوار داشته است. فرم کلی و ظاهری این آلات جنگی منقور روی سنگ قبرها، در راستای کامل با جنگ افزارهای ادوار اسلامی، خصوصاً ادوار ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجار بوده و به نوعی نشان از آگاهی هنرمند سنگ تراش به صنعت فلزگری آن زمان است. از طرف دیگر، این نگاره ها بیش تر به دلیل رشادت های شخص متوفی روی سنگ قبر وی حک شده و نشان از بزرگی و احترام، قدرت و شجاعت، پهلوانی و دلیرمندی وی است.

بخش شرقی ایران و به ویژه خراسان، یکی از مهمترین نقاط ایران در حیطه باستان شناسی دوره پارینه سنگی است. از دوره قدیم پارینه سنگی مدارک و شواهد اندکی در دست است. نگارندگان در سال 1395 در خلال بازدید کوتاهی که از بستر رودخانه اترک در حاشیه جنوبی سد تبرک داشتند، مجموعه ای کوچک از دست افزارهای سنگی را که شامل ساطور- سنگ مادر، یک رویه، سنگ مادر- خراشنده، خراشنده جانبی و تراشه های ساده شکسته شناسایی نمودند. این پژوهش بر آن است تا در گام نخست با ریخت شناسی دست افزارهای مذکور به گاهنگاری نسبی آنها پرداخته و در نهایت با استفاده از مطالعات مقایسه ای با محوطه های هم عصر در خراسان و آسیای میانه، شواهد احتمالی دوره قدیم پارینه سنگی را در منطقه دشت قوچان بررسی نماید.