لیلا کامرانی

درک کامل و عمیق آثار ادبی منوط به بررسی هر یک از آن ها از جنبه های مختلف است. تاریخ بیهقی ازآنجایی که حاوی پیام هایی در حوزه ی تاریخ، حکمت و سیاست است پیش از هر چیزی غالباً از منظر اوضاع اجتماعی و جریانات حکومتی و سیاسی موردبررسی و پژوهش قرارگرفته است اما این کتاب غیر از مؤلفه های مربوط به سیاست، حکومت و تاریخ، طیف وسیعی از موضوعاتی را که غالباً دارای هویتی جدا از تاریخ و سیاست مُدن هستند شامل می شود. در این مقاله، با تعمق در روای ت ت اریخی بیهق ی ب ا بهره گیری از گفتم ان فرکلاف به دنبال دستیابی ب ه واکاوی فرآیند هویت و توسعه مؤلف هستیم و در ورای زب ان مولف، نگرشی که شالوده اصلی هویت و توسعه اوست جستجومی کنیم. همچنین کتاب کلیله و دمنه از آنجایی که حاوی پیام هایی در حوزه ی تاریخ، حکمت و سیاست است پیش از هر چیزی غالباً از منظر اوضاع اجتماعی و جریانات حکومتی و سیاسی مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است و با تمامی قدرو ارزشی که می توان برای تحقیقات به عمل آمده قائل شد بایستی توجّه داشت که مفاهیمی از قبیل توصیه به رعایت اخلاق، توسعه ی اقتصادی، مفاهیم اعتقادی و مذهبی و .. از نظرها دور مانده است. کلمات کلیدی: تاریخ بیهقی،کلیله و دمنه،ادبیات بینا رشته ای، هویت ایرانی- اسلامی، توسعه ی ایرانی- اسلامی

هویت یکی از پیچیده ترین مفاهیم در حوزه علوم انسانی و اجتماعی به شمار می رود؛ پدیده ای چند وجهی که مبانی و معانی گوناگونی را از مناظر مختلف نمایان می سازد. در یک نگاه کلی می توان هویت را حاصل دیالکتیک نظام ذهنی و ساختار اجتماعی و فرهنگی قلمداد نمود. با اتخاذ نگاه هویتی، تاریخ گزارش صرف رویدادها و وقایع نیست و م ورخ تنه ا یک گزارشگر ایستا و غیرفعال به نظر نمی رسد، بلکه مورخ و اثرش، دارای هویت هستند که در ساختار کلی دیگر هویت ها معن ا می یابند. هویت ملی زیرمجموعه های متعددی دارد که مهم ترین آن، اهمیت به زبان در ابعاد مختلف آن، توجه به فرهنگ ملی و باستانی و اشاره به باورها و عقاید کهن ملی است. تاریخ بیهقی یکی از آثار تاریخی ارزشمند از تاریخ ایران در دوره اسلامی است. بررسی هویت ایرانی در این اثر، مسئله ای قابل تأمل است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی  با تکیه بر داده های کتابخانه ای انجام شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که هر چند عصر غزنوی را باید دوران «ضعف هویت ایرانی» قلمداد نمود و علّت اصلی آن ایرانی نبودن رگ و ریشه حاکمان و نفوذ خلفای بغداد در ایران بوده است، اما بیهقی همانند فردوسی، دیگر خراسانیِ احیاکننده ادب فارسی، آستین همت بالا زده و در لابه لای تاریخش به بیان آداب ورسوم کهن ایرانی، مراسم های ملی و اشعار و امثال ایرانی پرداخته است. بیهقی در خلال ذکر تاریخ  به مناسبت های مختلف از شاعرانی چون رودکی، عنصری، بو حنیفه اسکافی، دقیقی لبیبی و برخی شعرای ناشناس ابیاتی را نقل کرده تا گامی در جهت حفظ و اشاعه زبان و ادب فارسی و احیای فرهنگ ایرانی داشته باشد. وی 319 بیت فارسی و 290 ضرب المثل فارسی را در مجلدات تاریخ بیهقی آورده و در مقابل، تنها 128 بیت عربی و 77 ضرب المثل عربی به کاربرده است. همچنین وی در 4 مورد به آداب و رسوم کهن ایرانی اشاره کرده است. اهداف پژوهش: 1.بررسی رابطه تحولات تاریخی و سیاسی با مقوله هویت ملی. 2.بررسی زمینه های رویارویی و تقابل ایرانیان با پدیده تهاجم فکری اقوام بیگانه و شرح رفتارهای مدنی و مبارزات فرهنگی ابوالفضل بیهقی. سؤالات پژوهش: 1.فرآیند هویت در کتاب تاریخ بیهقی چگونه بوده است؟ 2.جریانات اجتماعی در دوره غزنوی چه تأثیری بر هویت ملی ایرانیان داشته است؟