غلامحسین امینی ارمکی

دوره حکومت آل بویه(322-448ق)، یکی از ادوار مهم از نظر فرهنگی و تمدنی در تاریخ ایران بوده است. از این دوره آثاری بر جای مانده که نشان دهنده معماری این دوره است. بررسی ماهیت معماری این دوره و عناصر آن می تواند سیر معماری در ایران و تحولات آن در این دوره را آشکار سازد. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای انجام شده است. یافته های تحقیق حکایت از آن دارند که در دوره آل بویه، معماری صدر اسلام با تغییرات فرهنگی دوره ساسانی و استفاده از بهینه های فرهنگی و برداشت های اجتماعی و مذهبی دارای عناصر بنیادی در قالب نوآوری بود. به طریقی که هم یادآور دوره گذشته است و هم بیان پدیده تنوع در سیر تطور معماری ایرانی است. مصالح معماری صدر اسلام با اتکا به شرایط محیط پیرامون شامل چینه، خشت، آجر و سنگ است. در بیشتر مناطق ایران استفاده از خشت و چینه از گذشته تاکنون مورد استفاده قرار داشته اند زیرا مصالح همواره بوم آور بوده و از همان محیط و پیرامون تأمین می شدند. تزئینات بناهای صدر اسلام اتکاء به تزئینات ادوار پیش از خود دارد و به عبارتی رنگ گذاری تاریخی طولانی است چنان که در اولین معابد پیش از تاریخ از آن استفاده شده است. در دوره آل بویه نیز ترکیبی از معماری برگرفته از فرهنگ اسلامی و معماری برجای مانده از دوره ایران باستان به چشم می خورد که انعکاس آن را می توان در کاربست نقوش تزیینی در کنار مصالح و مواد معماری کهن مشاهده کرد. اهداف پژوهش 1.بازشناسی عناصر معماری پایدار در بناهای دوره آل بویه. 2. بررسی زیباشناسی نقوش در معماری دوره آل بویه. سؤالات پژوهش 1.معماری در دوره آل بویه دارای چه ویژگی ها و عناصری بوده است؟ 2. نقوش و طرح ها چه جایگاهی در معماری دوره آل بویه داشته اند؟

معماری شاخه ای از فنون و هنر تمدن بشری است که در هزاره های متمادی تا به امروز، به صورت خاص، مورد توجه جوامع انسانی قرار گرفته است. در میان شاخه های معماری، ساخت بناهای مذهبی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. معماری در ایران از سابقه هزارساله برخوردار است که در طول زمان و تحت تاثیر عوامل مختلف جغرافیایی و فرهنگی شکل گرفته و تکامل یافته است. ایران با تجارب غنی و معماری پیشرفته و ریشه دار، در قرن اول هجری، در زمان حکومت ساسانیان، مغلوب اعراب تازه مسلمان شد که در نتیجه آن، بسیاری از ایرانیان زرتشتی، به اسلام گرویدند و ساخت مساجد متعدد جانشین ساخت آتشکده ها شد. معماری اعراب در ابتدا تحت تاثیر معماری ایرانی و بیزانسی بود؛ درنتیجه تصرف بین النهرین و ایران به وسیله اعراب، هنر و معماری ایرانی در قالب معماری اسلامی به شدت گسترش و تداوم یافت و مساجد بی شماری در گوشه کنار ایران ساخته شد که امروزه تنها آثار اندکی از آنها بر جای مانده است. پژوهش حاضر سعی دارد تا به تحلیل عوامل و عناصر پایدار مساجد اولیه اسلامی مطابق با مستندات موضوعی بپردازد. روش تحقیق در این مقاله، روش استقرائی و شیوه نگارش و تدوین آن به صورت توصیفی-تحلیلی است. استخراج اطلاعات و داده ها نیز به صورت کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که بین عناصر و عوامل جغرافیایی هر منطقه و مولفه های دینی و فرهنگی آن با معماری برآمده از آموزه های دین اسلام ارتباط تنگاتنگ و ناگسستنی وجود داشته است. این اثرگذاری تا جایی است که به جرات می توان ادعا کرد، عمده عناصر و مولفه های ساخت مساجد و سازه های معماری غیر بومی در ایران، تحت تاثیر جغرافیا، عوامل و عناصر جغرافیایی و فرهنگ بومی هر منطقه بوده است.