شیرین شریفی

در هر سرزمین، مردم دارای گونه هایی به خصوص از آداب و عادات اجتماعی هستند که تقریباً در تمامی آنها کم و بیش دیده می شود. طبیعی است که این خصوصیات و عادات دارای نتایج جامعه شناسی در بسیاری از ابعاد است. هدف پژوهش حاضر بررسی برخی از این این عادات و رفتارهای اجتماعی در جامعه روزگار قاجار است. که از منظر آسیب رسانی به اقتصاد آن روزگار در کنار علل اصلی مورد پژوهش قرار گرفته است. از جهتی نیز مطبوعات به دلیل نقش آنها به عنوان مهم ترین منابع اطلاع رسانی در زمانه خویش، در تحقیق های تاریخ معاصر حائز اهمیت می باشند، این مقاله نیز منبع مطالعات خویش را براساس مندرجات هفتگی «حبل المتین کلکته» قرار داده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی ریشه ها، عوامل و پی آمدهای بازدارنده رشد اقتصادی این گونه خصائص و رفتارها در ایران دوره قاجار است. این مقاله که به روش توصیفی-تبیینی و با مطالعه بیش از صدها شماره از روزنامه حبل المتین این نتیجه رسیده است که از دیدگاه نشریه این خصوصیات و رفتارها ریشه در باورهای کهن، سنت گرایی ، خرافه پرستی و برداشت های نادرست از آموزه های دینی، عدم علم و آگاهی کافی و در برخی از آن ها فخر و مباهات و زیاده خواهی است.

همواره در تمامی اعصار و در تمامی مکان ها، حمل و نقل از عوامل مهم و تأثیرگذار بر تجارت تلقی می شود. در بررسی مسائل و مشکلات بازرگانی و بازرگانان در دوره قاجار نیز، این عامل مهم و عوامل وابسته به آن از اهمیت خاصی برخوردار است. بی تردید یکی از مؤلفه های مهم و تأثیرگذار در عقب ماندگی تجارت ایران در آن دوران وضعیت نامساعد ترابری بود. یافته های این تحقیق نشان می دهد که، براساس گفته های شاهدان عینی، شاهراه ها و جاده های مناسب در ایران بسیار کم بود و قابل مقایسه با کشورهایی که با آنها داد و ستد می شد نبود. زمانی طولانی لازم بود تا ایران دارای خطوط راه آهن شود. حمله به قوافل و کاروان ها توسط عشایر، متمردان و دزدان، از دغدغه های عظیم تجار به حساب می آمد. گاه امنیت نسبی توسط بعضی از حکام لایق و دلسوز پدید می آمد، اما پایدار نبود. وسایل ارتباطی، نظیر پست و تلگراف، بسیار ابتدایی و دارای نواقص بسیار بود و بازرگانان را در بسیاری از اوقات دچار مشکل می ساخت. رقابت های دولت روس و انگلیس در این زمینه، به خصوص راه آهن را، نباید از نظر دور داشت. هدف تحقیق حاضر که با بهره گرفتن از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر مندرجات روزنامه «حبل المتین کلکته» می باشد، تبیین عوامل بازدارنده حمل و نقل و راه ها و تأثیر آن بر تجارت در دوران قاجار است.