اسفندیار حیدری پور

شهر اصفهان به دلیل داشتن سرمایه های فراوان ملموس و غیرملموس فرهنگی که شاخص ترین و ارزشمندترین آن ها در محور فرهنگی- تاریخی شهر قرارگرفته اند و همچنین به دلیل پیوستن به شبکه شهرهای خلاق یونسکو در شاخه صنایع دستی و هنرهای سنتی، ظرفیت های فراوانی برای توسعه دارد. این امر مستلزم طراحی مدلی بومی برای برنامه ریزی شهر اصفهان است. پژوهش حاضر درصدد است مدل برنامه ریزی شهر خلاق صنایع دستی شهر اصفهان(محور تاریخی- فرهنگی) را تدوین کند. این پژوهش، نوعی پژوهش بنیادی، عمل گرا و آمیخته (کمّی-کیفی) است. تحلیل ها در سه بخش فراترکیب، تحلیل ضریب تغییرات (CV) و تحلیل عاملی اکتشافی ارائه شده اند. در تحلیل عاملی، با برآورد درجه اهمیت شاخص ها مدل کلی تحقیق با ۸ عامل معرفی شده است. درنهایت، با بررسی وضعیت فعلی محور در ارتباط با هرکدام از شاخص های مدل و ترکیب این نتایج با نتایج تحلیل عاملی (درجه اهمیت شاخص ها)، مدل بومی برنامه ریزی شهر خلاق صنایع دستی محور تاریخی- فرهنگی اصفهان تدوین شده است.

مقاله حاضر درصدد است تا مهمترین مؤلفه های «شهر خلاق صنایع دستی»(محور فرهنگی – تاریخی شهر اصفهان) را با روش تحلیل محتوا و با کمک نرم افزار Maxquda12 شناسایی کند. این پژوهش با رویکرد تحقیق کیفی، براساس هدف، درزمره تحقیقات توسعه ای و از لحاظ ماهیت و روش درزمره پژوهش های پیمایشی است. ازنظر جنبه تحلیل نیز توصیفی و تحلیلی است. ابزار گردآوری داده و اطلاعات عبارت از: مشاهده، مصاحبه و پرسش نامه باز است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که 5 مؤلفه اصلی با 23 زیرگروه (شامل: آثار هنری و صنایع دستی، جاذبه های هنری، گردشگری، بهسازی و موقعیت شهری اصفهان) از مهمترین مؤلفه های مؤثر بر ایجاد و توسعه «شهر خلاق» صنایع دستی اصفهان (محور تاریخی-فرهنگی شهر اصفهان) به شمار می رود. برخی از مؤلفه ها و زیرمؤلفه ها در حال حاضر، به طور بالفعل در محور مذکور، مصداق عینی و خارجی دارند و برخی دیگر اکنون صرفاً به صورت بالقوه هستند و قابلیت بالفعل شدن را در شرایط مقتضی دارند.

با توجه به رشد بسیار سریع صنعت گردشگری در دنیا، برنامه ریزی برای توسعه آن و همگام شدن با جریانهای جهانی ضروری است. استان اصفهان به عنوان یکی از بهترین مقاصد گردشگری بین المللی و داخلی کشور از اولویت ویژه ای برخوردار است و در این بین پرداختن به مناطق نمونه گردشگری برای تامین انواع تقاضای گردشگران جایگاه قابل ملاحظه ای دارد. سه منطقه نمونه گردشگری باغ بهادران، زرین شهر و تالاب گاوخونی در محور زاینده رود از جمله 93 منطقه نمونه گردشگری استان اصفهان هستند که دارای ویژگیهای منحصر بفردی می باشند. از اینرو هدف پژوهش حاضر سطح بندی این سه منطقه بر اساس شاخصهای گردشگری در مناطق نمونه می باشد. نتایج این مطالعه که با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبیAHPو نرم افزارExpert Choice صورت گرفته نشان می دهد منطقه نمونه گردشگری تالاب گاوخونی اولویت اول، منطقه نمونه باغ بهادران در اولویت دوم و منطقه نمونه گردشگری زرین شهر (رحمت آباد) در اولویت سوم قرار گرفته است.

شهر تاریخی اصفهان آثار ارزشمند بسیاری دارد که برخی از آن ها شهرتی جهانی دارند و برخی دیگر نیز همچنان ناشناخته و دور از توجه کارشناسان، مدیران و متولیان، آرام آرام رو به ویرانی می نهند. یکی از پیکره های کالبدی و جغرافیائی بسیار بااهمیت در حیات صنعت گردشگری این شهر، محور تاریخی – فرهنگی آن می باشد. این محور در مناطق یک، سه، پنج و شش شهری اصفهان، گسترش و با طولی در حدود6کیلومتر، نزدیک به399اثر تاریخی فرهنگی را در خود جای داده و در چهارمین همایش ملی شورای سیاست گذاری میراث فرهنگی کشور ثبت ملی شده است. ثبت ملی این محور مقدمه ای بود برای ثبت جهانی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو که نشان از پتانسیل فراوان این شهر در خصوص جذب گردشگر از اقصی نقاط جهان دارد. نتایج نشان می دهد شکل گیری محور تاریخی– فرهنگی – طبیعی اصفهان در روند تحول استخوان بندی شهر اصفهان شامل هفت دوره می باشد. دوره اول- پیدایش هسته های اولیه، دوره دوم- ظهور اسلام، دوره سوم- آل بویه و سلجوقی، دوره چهارم-صفوی، دوره پنجم-افاغنه تا قاجاریه، دوره ششم- پهلوی و دوره هفتم- اصفهان امروز می باشد که هدف این پژوهش، تبیین سیر تحول این محور فرهنگی– تاریخی، معرفی انواع جاذبه های گردشگری آن و نقش آن در توسعه گردشگری پایدار شهر اصفهان در چشم انداز آینده است.