مهدی سنایی

موضوع روابط ایران و روسیه با آسیای مرکزی به صورت جداگانه موضوع پژوهش هایی قرار گرفته است. اما مقایسه سیاست خارجی دو کشور در این منطقه کمتر مورد توجه بوده است. در چنین شرایطی شناخت نقاط اشتراک و اختلاف سیاست خارجی دو کشور در منطقه و نیز به دست آوردن درکی درست از علت های این اشتراک ها و اختلاف ها دشوار است. در این پژوهش به موضوع روابط ایران و روسیه در آسیای مرکزی از زاویه دیگری نگریسته شده است. در این چارچوب اختلاف های و اشتراک های موجود در سیاست خارجی ایران و روسیه در آسیای مرکزی از منظر ساختارها و پایه های نظری سیاست خارجی و نیز فرایندهای بکارگیری آن توسط دو کشور مورد بررسی قرار گرفته است. به این ترتیب تبیین این ساختارها و بررسی نقش آنها در رفتارهای ایران و روسیه در آسیای مرکزی هدف اصلی نوشتار حاضر را تشکیل می دهد.به این ترتیب تبیین این ساختارها و بررسی نقش آنها در رفتارهای ایران و روسیه در آسیای مرکزی هدف اصلی نوشتار حاضر را تشکیل می دهد.

در این مقاله تلاش شده تا با در نظر گرفتن روند چند جانبه گرایی نظام بین المللی، اهمیت راهبرد شرقی و جایگاه و نقش ایران را مورد بحث قرارداده و فرصتها، امکانها و محدودیتهای نظام بین المللی برای سیاست شرقی بیان شود. نکته محوری در این مقاله آنست که نظام بین المللی در هر عصری تاثیری اساسی بر رفتار دولتها و تعیین هنجارها دارد و از این رو، ارائه درکی روشن از آن می تواند، در تبیین و تحلیل سیاست بین المللی آن دوره و سیاست خارجی قدرتهای جهانی و منطقه ای به ما کمک کند. پرسش اصلی مقاله آنست که دولتهای اوراسیایی و نیز ایران چه نقشی در شکل دهی به نظام بین المللی آینده خواهند داشت و جایگاه ایران در این روند چگونه قابل توضیح است؟ ایده ای که در اینجا ارائه می شود آنست که روند جایگزین برای شکل دهی به نظام بین المللی آینده به همکاری گسترده تر قدرتهای بزرگ و منطقه ای اوراسیایی دارد و بدون چنین تعاملاتی، امکان مشارکت در شکل دهی به این ساختار به شدت محدود خواهد ماند و راهبرد شرقی ایران نیز با چنین هدفی اتخاذ شده است. برای بررسی این ایده، نخست به بحث در باره نظام بین المللی در سه دهه اخیر می پردازیم. سپس، روند های موجود برای شکل دهی به نظام آینده را بررسی می کنیم و در پایان با بحث در مورد سیاست شرقی و همکاری های ایران و روسیه به نتیجه گیری می پردازیم.