مهین بابایی ملو

دوران حدوداً چهل ساله لشکرکشی های مغولان به ایران و سرزمین های همجوار آن یکی از دوران های پرحادثه تاریخ است و به همین جهت توجه جدّی مورّخان را به خود جلب نمود. آنان افزون بر شرح این لشکرکشی ها کوشیده اند سال شمار و زمان این لشکرکشی ها را نیز ثبت کنند. با این حال، گزارش های آن ها در این مورد یعنی زمان وقوع رویدادهای مرتبط با لشکرکشی ها با اختلافاتی گاه قابل توجه همراه بوده است. بر اساس چنین فرضی پژوهش حاضر می کوشد تا با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی تحلیلی به مقایسه گزارش های منابع تاریخی نوشته شده در ایران، عراق و مملوک (مصر و شام)، در خصوص گاه شمار لشکرکشی های مغولان بپردازد و به این پرسش که چه اختلافات و تشابهاتی در ثبت گاه شمار این لشکرکشی ها مشاهده می شود، پاسخ دهد. از مطالعه و مقایسه گزارش های این منابع چنین برمی آید که در دوره لشکرکشی های چنگیزخان (616-621 ق) مورّخان ایرانی نسبت به مورّخان ساکن در عراق و قلمرو مملوکان نقش پر رنگ تری ایفا نموده اند و در دوره لشکرکشی های پس از چنگیزخان تا لشکرکشی هولاکو (624-651 ق) نقش تاریخ نگاران عراق بارزتر بوده و در نهایت در دوره لشکرکشی های هولاکو (651-658 ق) وقایع نگاران مملوک نقش مهمی در ثبت زمان این لشکرکشی ها داشته اند.