حمید اسماعیلی مهرا

یکی از منابع مهم بررسی تاریخی آداب و رسوم، عقاید و اخلاق عمومی جامعه ایران، بهره گیری از سفرنامه ها است. سفرنامه نویسان افرادی جزئی نگر هستند که معمولا مشاهدات خود را با رعایت بی طرفی منتقل می کنند. مسئله اصلی این است که استمرار عناصر اخلاق اجتماعی ایرانیان در دوره صفویه و قاجار از دید سفرنامه های اروپایی متأثر از چه عواملی بوده است ؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، اخلاق اجتماعی را با توجه به نگرش سیاحان در دو بعد مثبت و منفی و با دید انتقادی بررسی نموده که علاوه بر معرفت به عناصر فرهنگ خودی از دید آنها، عوامل ایجاد و استمرار عناصر فرهنگی را شناسایی کرده است. نتایج پژوهش نشان داد که بر مبنای سفرنامه های اروپایی، عوامل ایجاد و استمرار عناصر فرهنگی در ایران بیشتر حاصل شرایط بیرونی ناشی از تحمیل حاکمیت سیاسی و شرایط اجتماعی بوده است تا اینکه محصول صفات درونی افراد باشد.