محبوبه پهلوان

ظهور اندیشه های ایرانشهری و توجه به مضامین باستانی و ملی در دوره اول مکتب قاجار موجبات نمود گونه ای تصویری می شود که ریشه های آن در امتداد هویتی تاریخ ایران و روح مستتر در جوهر آریایی متون مذهبی، حماسی و اسطوره ای جستجو می شود. اندیشه ایرانشهری مکتب قاجار به عنوان گفتمانی حکومتی- ملی همراه با گفتمان اسلامی-شیعی و مدرنیته، از باز یادآوری های تصویری مدد می جوید که ریشه در مضامین قهرمانی و اسطوره ای ایران دارد. هدف از این پژوهش مطالعه گفتمانی و شمایلی دیوارنگاره های فضای عمومی ذیل اندیشه ایرانشهری و علل بازتاب این گفتمان در مضامین قهرمانی-اسطوره ای است. نوع تحقیق به لحاظ هدف، بنیادین- نظری است و با مطالعات کتابخانه ای آغاز و بر محوریت اندیشه ایرانشهری و تاریخ دوره قاجار با روش های توصیفی و تحلیلی بنا شده است. مصادیق تصویری، دیوارنگاره های فضای عمومی با محوریت شمایل های قهرمانی، بالأخص نقشِ رستم و شاه است و چرایی استملاک از این مضامین مورد بررسی قرارگرفته است. بررسی ها نشان می دهند ارجاعات تصویری بینامتنی در نقوش دیواری، با مفاهیم اسطوره ای و بازتاب امر قهرمانی در شخص شاه در مکان های عمومی، استمداد قدرت خواهی تصویری ممتدی است که در هر دوره از تاریخ ایران با توجه به مفهوم وحدت ملی مطرح می شود. در این میان، دیوارنگاری مکتب قاجار رسانه تبلیغی قدرتمند جهت نمود ملی گرایی است و نقش شاه به عنوان رمزی از وحدت در تنوع همه اقوام ملت به رستم به عنوان کالبدی نمادین جهت بروز معنای مثالین پادشاه فره مند و آشنا در اندیشه ایرانی واگذار می شود.

بنا بر تعریف بینامتنیت، هر متن با بازآفرینی معانی گذشته، صورت متحول شده متون پیش از خود است. رولان بارت با طرح بینامتنیت خوانشی و توجه به مخاطب، گستره نوینی را به روی تاویل معنا و خوانش چندباره آثار هنری و ادبی گشود. در این نوشتار سه اثر از مجموعه آثار فیگوراتیو منصور قندریز، به روش توصیفی- تحلیلی، توسط نویسنده و جامعه آماری منتخب وی، مورد خوانش بینامتنی قرار گرفته است. هدف اصلی در این پژوهش، اول: امکان کاربرد روش بینامتنی در خوانش آثاری بدون امکانات ارجاعی مختلف (نوشتار، رنگ و...) و دوم: شناخت میزان و چگونگی بهره-برداری از روابط بینامتنی (همچون ارجاع صریح به متن های دیگر) توسط مخاطبینی با جامعه آماری متفاوت است. بنا بر نتیجه الف) با وجود آنکه این آثار، از وجوه شاخص خوانش آثار تجسمی به روش بینامتنی، همچون کلاژ و نوشتار و گاه رنگ و بافت بهره نبرده اند، اما به دلیل وجود فضای سورالیستی حاکم بر تصویر، خوانش های متفاوتی را پذیرا هستند. ب) بسیاری از مخاطبین، با خوانشی ترکیبی، بطور همزمان از انواع شیوه متنی، بینامتنی و بافتاری بهره برده اند ج) تحلیل خوانش ها مشخص نمود که ارتباط نزدیکی میان شناخت و پیش متن های ذهنی هر فرد با خوانش بینامتنی وی وجود دارد.

رنگ ها از اجزای جدا نشدنی زندگی شهری است و منظر شهری جامعه امروز به عنوان مولفه ای چند وجهی چنان با آن آمیخته که تفکیک آن به عنوان پدیده ای طیبعی و مصنوع حضوری یکپارچه در مکان ها اعم از شهری و طبیعی دارد؛ بدنه و نمای ساختمان ها، مبلمان شهری، پیاده رو ها، فضای سبز، المان های شهری و حتی عناصر محیطی چون آسمان در تعیین رنگ شهرهای امروز نقشی مهم دارند. مقاله ی حاضر تلاش دارد ضمن تحلیل تعاملات دیداری کیفیت رنگی شهر با عوامل بصری در محیط به بررسی کیفیات تعاملی رنگ به عنوان عاملی مؤثر در قسمتی از فضای شهری تهران بپردازد. بدین منظور و جهت دستیابی به نمونه موردی از کیفیات تعاملی رنگ در فضای شهر، وجوه بصری و بیانی رنگ در اجزا مؤثر در سیمای خیابان انقلاب (حد فاصل میدان انقلاب- چهار راه ولی عصر) مورد بررسی قرار گرفته است. پرسش های اصلی پژوهش بر چگونگی و چگونه بایدی رنگ در فضای شهری محدوده مورد نظر بنا شده است و تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی داده ها را بر اساس شواهد تصویری و تاریخی بررسی می کند. نتایج بدست آمده نشان می دهد؛ فضای رنگی خیابان انقلاب به دلیل کاربری های متفاوت و نقش اجتماعی، عبوری، فرهنگی و سیاسی امروزه دارای هویت چند وجهی است. به منظور سازماندهی به این فضا ایجاد هویت مستقل و غالب و تعریف آن در ایجاد طرح رنگی و ایجاد یکپارچگی رنگ جهت گستردگی فضا و بازسازی اجرا مستقر در فضای این خیابان ضروری به نظر می رسد.

از میانِ عناصرِ بصری، رنگ، در زندگی معاصر شهری جایگاهی ویژه دارد. با این هم ه، قابلی ت هایِ تعامل یِ آن چنانکه بایسته بوده، مورد توجه ق رار نگرفته است. اجزای مؤثر در سیم ای شهر اعم از نما، فضای سبز، ویترین ها، تابلوها، مبلمانِ شهری، دیوارنگاره ها و مانند آنها همواره با پوششی از رنگ نمایانده شده است. امروزه با رشد فناوری و تنوع مصالح، ضرورت کاربرد متناسب رنگ با توجه به هویت فرهنگی شهرها بیش از پیش احساس می گردد.افزون براین، بررسی جلوه هایِ بصریِ رنگ و کاربرد بجای آن در نمایِ شهری، می تواند از نابسامانی های بصری در شهرها پیش گیری کند. تأثیر رنگ بر کیفیت فضای شهری از دو منظر بصری و بیانی قابل بررس ی است. هدف این مقاله، بهبود کیفیت فض ای شه ری با تأکی د بر نقش رنگ است. این پژوهش کیفیتِ تعاملی رنگ در فض ای شهری را از جنبه هایِ کاربردی، جامعه شناختی، روان شناختی، هویتی، زیباشناختی و نمادین بررسی کرده است و به نقشِ آن به عنوان عاملی مؤثر در سیمای شهر پرداخته است. پژوهش به صورتِ توصیفی- تحلیلی صورت گرفته و داده ها بر اساس مطالعاتِ کتابخانه ای و برداشت هایِ میدانی از فضای شهری جمع آوری گردیده است.