میترا قربانی کلخواجه

جشن ها و مراسمی که ریشه در اعتقادات مردم داشته و اجرای آن ها در طول سالیان تثبیت شده باشد، مراسم آیینی خوانده می شود. این گونه مراسم یا در معابد و محوطه های محدود معماری یا در فضاهای شهری و عمومی برگزار می شود. در این مقاله مراسمی که در حوزه شهری، به صورت جمعی و عمومی اجرا می شوند مدنظر است و تلاش می کنیم به سؤالاتی برای درک ارتباط مراسم آیینی با فضاهای شهری پاسخ گوییم. این مطالعه به بررسی ارتباط میان فضای شهری و مراسم آیینی در شهرهای هندوستان می پردازد و در این جهت، سه نمونه موردی را مطابق سه گونه ارتباط کالبدی تحلیل می کند: مراسم قوالی به عنوان مراسم مرکزی، آیین غسل مقدس و جشن نور در شهر بنارس در ساحل رود گنگ به عنوان مراسم خطی و جشن میوآر، فستیوالی در شهر اودهی پور به عنوان مراسم گسترده. در این نوشتار پس از معرفی این آیین ها، به بررسی معیارهای کیفیت فضایی به لحاظ کالبدی و فعالیتی (از قبیل ارتباط حرکتی، ارتباط بصری، ارتباط شنیداری و برقراری نظم و بهداشت) پرداخته می شود که برای برگزاری مناسب مراسم در سطح شهر و ازدحام جمعیت لازم است و سعی شده تا تأثیر آیین ها بر معنای شهر و شکل گیری هویت آن از نظر دور نماند. مشاهدات میدانی مؤید این فرضیه است که با وجود اینکه در نمونه های مطالعه شده احتمالاً فضای شهری در زمان شکل گیری آیین، امکان برگزاری مطلوب آن را فراهم می کرده اما امروزه با توجه به افزایش جمعیت، فضاهای شهری، محدودیت های زیادی به برگزاری آیین ها و مناسک جمعی تحمیل کرده  است و معیار های موردنیاز مراسم در برگزاری محقق نمی شود. با عنایت به نقش مؤثر کالبد در حفظ تداوم حیات یک آیین، درصورتی که این محدودیت ها موردتوجه قرار نگیرند، ممکن است معنای این مراسم در درازمدت به درستی به نسل های بعد انتقال پیدا نکند.