دانیال عدالتخواه

گسترش شهر فرایند اجتناب ناپذیری است که به علل مختلف در پهنه های پوششی زمین رخ می دهد و سبب ایجاد آثار زیستی و تخریبی مختلفی در پوشش زمین می شود. استفاده از ویژگی های خاص جغرافیایی زمین از جمله استفاده از دریاچه ها و رودخانه ها و آب های زیرزمینی تا استفاده از مراتع و تخریب هایی که در راستای دستیابی به سنگ ها و مواد آلی ارزشمند صورت می گیرد، همگی به گونه ای سبب تخریب پوشش زمین به واسطه کاربری اراضی بوده است. بخش شمال شرقی استان قم و شهرستان قم(نواحی مرکزی استان قم) از جمله محدوده هایی به شمار می رود که با روند تغییرات عمده پوششی زمین رو به رو است. هدف این پژوهش ارزیابی میزان تغییرات پوشش زمین و کاربری های مربوطه در بازه های زمانی سال 1999 و 2009 و 2019 میلادی در پهنه شمالی شهرقی استان قم بوده است. ماهیت پژوهش کاربردی و روش پژوهش توصیفی تحلیل مبتنی بر تحلیل های فضایی و مکانی و استفاده از تصاویر ماهواره لندست بوده است. نرم افزار های مورد استفاده در پژوهش GIS و TerrSet بود. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر میزان تغییرات عمده در بازه زمانی 2009 تا 2019 به نسبت 10 سال قبل بوده است و عمدتا تغییرات در نواحی شمالی و جنوبی محدوده رخ داده است. کاربری های عمده ای که تحت تاثیر این تغییرات قرار گرفته اند شامل پهنه های سبز(مراتع و جنگل ها) نواحی توسعه شهری و پهنه آبی بود.

باغ های شهری به عنوان ریه های شهر، یکی از مهم ترین گنجینه های شهری به شمار می روند.. در سالیان اخیر سرمایه ای شدن زمین و سودجویی ناشی از آن سبب گردید که باغات شهر به عنوان زمین های مناسب برای ساخت ساز مورد تخریب قرار گیرند. برای جلوگیری از تخریب باغات شهر تهران، مصوبه ای بنام برج-باغ توسط شورای شهر در سال 1382 به تصویب رسید. هدف از این مصوبه حفظ باغات شهر تهران بود، ولی رفته رفته این مصوبه شکل قانونی به تخریب باغات داد. محله ازگل یکی از مناطقی بود که به خاطر دارا بودن میزان زیادی از باغات، تخریب های گسترده ای به خود دید. این پژوهش با هدف بررسی قانون برج و باغ صورت گرفت. نوع پژوهش کاربردی و ماهیت آن توصیفی- تحلیلی بوده که با استفاده از مصاحبه های عمیق و نرم افزار GIS، میزان تخریب باغات و اثرات آن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این پژوهش بیانگر این است که قانون برج-باغ نه تنها در حفظ باغات شهر تهران و محله ازگل موفق نبوده بلکه به تخریب باغات وجهه قانونی داده و اثرات جبران ناپذیری بر محله ازگل داشته است.

در سالیان اخیر به دلیل شرایط جغرافیایی با روند کاهش مخازن ذخیره آّب روبه رو بوده ایم. کشور ایران به سبب شرایط اقلیمی که داراست با چالش کمبود آب رو به رو بوده و عمده این چالش ها به خاطر نبود مدیریت مناسب در روند ذخیره آب و یا عدم مکانیابی مناسب مخازن ذخیره آب در فصول بارانی به شمار می رود. منطقه 1 شهر تهران به خاطر وسعت جغرافیایی و شرایط اقلیمی که داراست با میزان قابل توجه باران در فصول ابی رو به رو بوده که مدیریت مناسب و ذخیره این آب میتواند در فصول گرم میزان قابل توجه ای از آب مورد نیاز را تامین کند. در این پژوهش که با هدف مکان گزینی مخازن ذخیره آب در سطح منطقه 1 شهر تهران صورت گرفته از روش های تحلیل فضایی-مکانی استفاده کرده ایم. روش انجام پژوهش به این صورت است که ابتدا با استفاده از مطالعات نظری معیار ها و شاخص ها استخراج شده و سپس با استفاده از پرسشنامه سلسله مراتبی با تکمیل 7 عدد از پرسشنامه و تکمیل اطلاعات مکانی، لایه ها در محیط GIS روی هم گذاشته شد. نتایج حاصله بیانگر این موضوع بوده که نواحی شمالی و شرقی منطقه 1 شهر تهران از جمله مناطق مساعد جهت ایجاد مراکز ذخیره آب به شمار می رود.