آمنه شاهمرادی

دوران رضاشاه را شاید بتوان نقطه ی عطفی در وضعیت کلیمیان ایران دانست. با روی کارآمدن رضاشاه، وضعیت زندگی اجتماعی کلیمیان تغییر یافت. بعد از پیروزی مشروطه طبق اصل برابری که در قانون اساسی گنجانده شده بود، تمام ایرانیان فارغ از مذهبشان، در برابر قانون یکسان بودند و این مسئله در ایجاد تحول در لایه های جامعه ی ایران، به خصوص اقلیت ها، مسئله ای مهم بود. پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد، به این پرسش پاسخ دهد که اصلاحات و اقدامات رضاشاه چه تأثیری در وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کلیمیان داشت؟ دستاورد این پژوهش نشان می دهد که اقدامات رضاشاه، پیامدهای مثبت و منفی در روند مدرن سازی برای کلیمیان داشت. اقدامات رضاشاه امکان جابه جایی طبقات جامعه ی کلیمی را از فرودستان شهری به طبقه ی متوسط فراهم کرد. در این دوره با آزادی نسبی، وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کلیمیان متحول شد.

مکاتبات از منابع با ارزش در پژوهش های تاریخی و از انواع مهم نثر فارسی محسوب می شوند. به لحاظ تاریخی و انعکاس اوضاع اجتماعی و تاریخ مردم اهمیت شایانی دارند. از یک سو افق های تاریک و زوایای پنهان تاریخی را به روشنی باز می نماید و از سوی دیگر با استفاده از این منابع می توان به بررسی شیوه نگارش مکاتبات دیوانی که در دربارها رایج بوده و تغییر و تحولات نثر فارسی در طول تاریخ پرداخت. مکتوبات به ناگفته های می پردازد که ممکن است در کتب تاریخی و دیگر منابع به آن پرداخته نشده است. برای بازسازی نظام دیوانی و دیوانسالاری و روابط خارجی حکومت ها از مراجعه به این منابع ناگزیریم. بررسی مکاتبات زنان اهمیت دو چندان دارد؛ چرا که اصولاً تاریخ نگاری ایرانیان، سیاسی و نظامی بوده و نقش زنان مورد بررسی واقع نشده است. با استفاده از این منابع می توان بر حوادث پشت پرده تاریخ که زنان در آن نقش داشته و رد پای در متون تاریخی نمی توان برای آن یافت، دست پیدا کرد، همچنین وضعیت خانوادگی، میزان سواد ادبی و سیاسی زنان در طول تاریخ، دخالت و نقش آن ها در حوادث مهم تاریخی، را بررسی کرد. دوره تیموریان یکی از ادوار مهم در زمینه کتابت و انشاء نویسی است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و تحقیق تاریخی، مکاتبات زنان دردوره تیموریان را بررسی کنیم.

در دوران رضاشاه، سیاست های تمرکز، تجدد آمرانه و وحدت ملی منجر به اصلاحاتی در زمینه آموزش شد. این دوران به دلیل تلاش برای هدایت جامعه به سوی آموزش نوین در سایه ملی گرایی و تمرکزگرایی از بُعد آموزش وپرورش، دوران مهمی در تاریخ ایران محسوب می شود. مقاله حاضر درصدد است با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد به این پرسش پاسخ دهد که سیاست ملی گرایی و تمرکزگرایی دوران رضاشاه چه تأثیری بر وضعیت مدارس اقلیت های دینی (ارمنیان، زرتشتیان و یهودیان) گذاشت. در این برهه، مدارس اقلیت های دینی تحت تأثیر این دو سیاست قرار گرفتند. در برخی برنامه های آموزشی فعالیت های مدارس همسو با سیاست آموزشی جدید نبود و در مقابل آن مقاومت هایی از طرف جامعه اقلیت ها صورت گرفت که مدارس آنان را با چالش هایی روبرو ساخت. یافته های این پژوهش نشان می دهد که آموزش در میان اقلیت های دینی از جهت تدریس زبان فارسی، مواد درسی، نام آموزشگاه ها، تعطیلات و فوق برنامه تحت تأثیر تغییرات جدید قرار گرفت. تعطیلی برای بعضی مدارس، دائمی و دانش آموزان آنان در مدارس دولتی ادغام شد و برای برخی مدارس، موقت (یک یا چند ماه) و تا زمان الزام آنان به اجرای برنامه های وزارتی بود. دلیل مقاومت آنان در برابر سیاست جدید آموزشی گرایش به استقلال آموزشی و نگرانی به خاطر از دست دادن هویتشان بود و پیامد آن نظارت نسبی دولت و نارضایتی اقلیت ها از حاکمیت وقت بود.