هانی ارجمندی

امروزه امنیت به عنوان یکی از اصلی ترین نیازهای اجتماعی انسانی قلمداد می شود و در برنامه ریزی های شهری به نیاز امنیت زنان به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه های کیفی توجه خاصی شده است. وجود امنیت اجتماعی در فضاهای باز شهری برای صنعت گردشگری به عنوان یکی از شاخص های پر اهمیت معرفی شده است چراکه تصویر ذهنی ای که نسبت به هر فضا وجود دارد موجب موفقیت و یا عدم موفقیت آن برای جذب گردشگر بوده و در طولانی مدت می تواند بر اقتصاد یک کشور تاثیرگذار باشد. فرضیه این پژوهش این است که با افزایش احساس امنیت زنان، یک فضای گردشگری پررونق تر شده و افزایش استقبال زنان از فضا موجب افزایش کیفیت آن فضا برای همگان است. هدف پژوهش معرفی مؤلفه های کالبدی فضا است که موجب افزایش احساس امنیت زنان در فضاهای باز گردشگری می شود. روش پژوهش کیفی و پیمایشی است و در این راستا، پس از مطالعات اسنادی و مرور تجارب مرتبط به ارزیابی سنجه های پژوهش در نمونه موردی پرداخته شده است. در نتیجه این ارزیابی، پس از ارائه ی مؤلفه های مؤثر کالبدی بر احساس امنیت زنان و آزمودن آنها در فضاهای باز خیابان سی تیر تهران، یکی از مقاصد گردشگری این شهر، فرضیه پژوهش اثبات شده و به سوالات پژوهش پاسخ داده شده است.

بیان مسئله: امروزه فراهم آوردن یک فضای مطلوب برای افراد، فارغ از زن یا مرد بودن کاربران، نیازمند شناخت کامل معمار از ابعاد فیزیکی، روحی و روانی و اجتماعی مخاطب است. در این میان، گاهی نیازهای زنان، به عنوان نیمی از کاربران فضا، نادیده گرفته می شود، زیرا بسیاری از نیازهای زنان، که از ویژگی های روحی، روانی و حتی اجتماعی آن ها منتج می شود، ناشناخته مانده است. نبود شناخت کافی نسبت به نیازهای زنان موجب کاهش میزان رضایتمندی آن ها از محیط ساخته شده اطراف خود خواهد شد. فرضیه پژوهش حاضر این است که در برخی از آثار معماری مؤلفه هایی وجود دارند که مصداقی از زنانگی طراحان آن ها هستند. شناخت این مصادیق که غالباً برگرفته از مفاهیم اندیشه پست مدرنیستی بوده و یا توسط خود زنان خلق شده اند، بر کیفیت فضا، مخصوصاً مطلوبیت آن برای زنان بسیار تأثیرگذار خواهد بود.هدف پژوهش: با توجه به فرضیه مطرح شده، هدف این پژوهش معرفی مؤلفه های زنانگی در معماری است که بتوان از آن ها برای خلق فضاهایی مطلوب زنان بهره برد.روش پژوهش: در بخش های مبانی و مفاهیم و مرور تجارب، که درنهایت تولیدکننده مدل پژوهشی پژوهش است، از روش استقرایی و سپس به منظور دستیابی به نتیجه هایی از روش دلفی و مصاحبه با خبرگان ( 228 نفر از معماران زن فعال ایرانی) استفاده می شود.نتیجه گیری: درنتیجه این پژوهش مؤلفه های مادرانگی، آب گونگی، بنیادی بودن و ساختاری بودن، به همراه ریزمعیارهایشان، به عنوان مؤلفه های زنانگی در معماری امروز زنان معرفی شده اند.

بسیاری از فضاهای شهری امروز ما را فضاهای جنسیتی فرا گرفته اند. جنسیتی شدن فضا به معنای محروم شدن گروهی از مردم، برای حضور و بهره وری از آن فضاست. از بین بردن فضاهای جنسیتی و فراهم کردن شرایط برای حضور همگان در فضاهای شهری در قدم اول نیازمند توانایی شناسایی مؤلفه های جنسیتی در فضاست. شناسایی این مؤلفه ها و به کارگیری یا حذف آن ها از فضاهای مختلف می تواند به تولید فضاهای شهری متعادل تری بیانجامد. از آنجایی که ادراک زنان و مردان از فضا با هم متفاوت است، کشف اولویت های ادراکی آنها در فضا می تواند زمینه ای بر شناسایی مؤلفه های جنسیتی باشد. مطالعه بر روی آثار معماری، هنری و ادبی زنان برای کشف مؤلفه های زنانه روش کشف این عناصر است. روش تحقیق در این پژوهش، مشاهدات میدانی، کتابخانه ای و مصاحبه با گردشگران ایرانی است که برای اولین بار فضاهای موزه ژورژ پمپیدو در شهر پاریس، میدان ماسنا در شهر نیس، میدان دل کامپو در شهر سیه نا و پله های اسپانیایی شهر روم را دیده اند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در میان فضاهای نام برده، فضای باز موزه ژورژ پمپیدو و میدان دل کامپو فضاهایی مردانه، پله های اسپانیایی فضایی زنانه و میدان ماسنا در شهر نیس یک فضای بدون جنسیت (متعادل) است.