فرهاد حاجری

همجواری شبه قاره هند و خراسان بزرگ در دوره اسلامی تاریخ سیاسی این دو ناحیه را با یکدیگر پیوند داده است. بر اساس گزارش های تاریخی، گسترش اسلام در شبه قاره و شکل گیری حکومت مسلمانان در هند ریشه در تحولات سیاسی خراسان داشت. هندوان نیز در عرصه های سیاسی و نظامی برخی دولت های اسلامی خراسان بزرگ حضور داشتند. همچنین غزنه که دروازه خراسان به هند شناخته می شد، نقش مهمی در رویدادهای سیاسی خراسان و هند در این دوره داشت. از این رو مسئله اصلی پژوهش اینست که چنین موضوعاتی نشان از پیوستگی تاریخی رویدادهای خراسان بزرگ و شبه قاره هند دارد؟ آیا می توان با چنین رویکردی، به مطالعه تاریخی این دو ناحیه پرداخت؟ در این پژوهش با بررسی رویدادهای سیاسی مرتبط با این دو منطقه در سده اول تا نیمه اول سده هفتم هجری و بر اساس دستاوردهای این تحقیق، در مطالعات هندشناسی و خراسان شناسی، می توان با رویکرد جدیدی به میراث تاریخی مشترک این دو سرزمین توجه کرد.

چالش میان فارسی و عربی سده های نخست ، اثر آذرتاش آذرنوش، نخستین بار در 1385منتشر شد. جایگاه نویسنده در حوزه مطالعات ادبیات عرب موجب استقبال محققان و صاحب نظران از این کتاب شده است. با وجود نقدهای منتشر شده، می توان نظریه مطرح شده در این اثر را از نظر تاریخی مورد سنجش قرار داد تا میزان اتکاء و وفاداری آن به داده های تاریخی مورد نقد قرار داد. سوال اصلی مقاله این است که کتاب چالش میان فارسی و عربی تا چه اندازه از ویژگی های یک پژوهش تاریخی برخوردار است؟ بر این اساس داده های تاریخی کتاب از نظر تاریخ نگاری و با روش تاریخی مورد ارزیابی قرار گرفت و نشان داده شد که ضعف بینش تاریخی کتاب، موجب ضعف نظریه چالش میان زبان فارسی و عربی شده است.

دولت سوم سعودی بر محور مذهب وهابیت در 1351 ه /1932 م در حجاز تشکیل شد. تشکیل این حکومت واکنش مختلف مسلمان جهان را در پی داشت. گروه های مختلف مسلمان هند نیز متناسب با نگرش و تفکرات خود، به مخالفت یا همراهی و حمایت از پادشاهی آل سعود و باور وهابی برآمدند. بررسی نگرش های متفاوت مسلمان شبه قاره از آن جهت دارای اهمیّت است که به نظر می رسد بخش مهمی از رویدادهای سیاسی و اجتماعی بعدی آنجا ریشه از همان نگرش و برداشت ها می گرفت. از میان شخصیت های برجسته مسلمانان هند، اقبال لاهوری، نگرشی متفاوت نسبت به دعوت وهابی و آل سعود داشت. مقاله حاضر ضمن بررسی نظر او، به طرح، بررسی و تحلیل برخی دیگر از مهم ترین نگرش های مسلمانان هند در برابر ظهور دولت جدید سعودی، می پردازد.