سید علی اکبر عظیمی دزفولی

در شرایط منابع آبی کشور، برقراری تناسب بین امنیت غذایی متکی بر تولید داخل و امنیت آبی به عنوان دو مؤلفه ی اساسی امنیت ملی و پذیرش اجتماعی آن، از الزامات مشروعیت و مقبولیت سیاست ها در چارچوب ارتقای حکمروایی آب و کشاورزی تلقی می گردد. هدف این مقاله که منعکس کننده بخشی از یک آینده پژوهی یکپارچه است به دنبال پاسخ به چگونگی پذیرش دلایل ناظر بر تأمین آب برای خودکفایی گندم تا 1404 از سوی ذی نفعان اصلی هست. بر اساس اطلاعات NETWAT مصرف آب تولید ملی گندم برآورد شده سپس بنا به نتایج کارگاه، معیارهای تأیید و رد تأمین آب برای خودکفایی گندم در قالب سیزده متغیر استخراج گردید. پرسشنامه ای با طیف لیکرت 5 گزینه ای و پس از ارزیابی روایی توسط کارشناسان و برآورد آلفای کرونباخ 704/0 در سطح 05/0 میان 47 نفر از خبرگان بخش کشاورزی و آب توزیع شد که با روش نمونه گیری خوشه ای و هدف مند انتخاب شدند. فرضیه پایین بودن میزان پذیرش µi

به دلیل محدودیت منابع آب در سطح کشور و ضرورت های تولید داخلی گندم از منابع آب تجدیدپذیر، محور اصلی مقاله پاسخ دادن به این مسأله است که میزان مصرف آب در تولید ملی گندم چگونه است؟ این پژوهش براساس روش توصیفی- مقطعی در سطح ملی، انجام محاسبات مبتنی بر نیاز خالص آبیاری گندم، اطلاعات سال زراعی 92-1391 و پرسش نامه براساس نمونه گیری هدفمند از خبرگان کشاورزی سطح کشور اجرا شد. نتیجه این که سهم مصرف خالص آبیاری برای تولید 9165176 تن گندم آبی در سال زراعی یادشده برابر با 8106.4 میلیون مترمکعب برآورد شد. با در نظر گرفتن عدد %7/44 برای میانگین کارایی کاربرد مزارع، سهم آب در تولید ملی گندم آبی رقمی بالغ بر 18135.1 میلیون مترمکعب برآورد شد. براساس قضاوت خبرگان کشاورزی هر یک از انواع سامانه های آبیاری مزارع گندم با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و طبیعی نقاط قوت و ضعفی دارند که می توان با حضور و مشارکت مؤثر کشاورزان خبره و تشکل های کشاورزی در جهت ارتقای کارایی و اثربخشی آن ها به انتخاب بهترین نوع سامانه آبیاری اقدام کرد تا مصرف آب در تولید ملی گندم کاهش یابد.

تجربه نزدیک به 4 دهه آینده پژوهی و آینده نگاری کشورهای جهان در بخش های مختلف مانند بخش کشاورزی حکایت از کارکردهای آن در فرایند سیاست گذاری علم و فناوری دارد؛ مواردی مانند: «تغذیه اطلاعات فرایند سیاست گذاری، تسهیل پیاده سازی سیاست ها، ارتقای ظرفیت های آمادگی پذیرش سیاست ها، تسهیل مشارکت شهروندان در فرایند سیاست گذاری، پشتیبانی از تعریف دقیق تری از سیاست، تغییر ساختار نظام سیاست گذاری. رویکرد طرح تدوین نقشه جامع علمی کشاورزی ایران (1389) تحلیل نظام نوآوری بخش کشاورزی و معرفی اولویت های پژوهشی و فناوری در راستای تحقق چشم انداز بخش کشاورزی بوده است. در این طرح یک مطالعه جهت تدوین چشم انداز کشاورزی و یک مطالعه جهت بررسی نظام نوآوری و ارائه اولویت های علم و فناوری کشاورزی انجام شد. در مطالعه دوم یک فرایند دلفی برگزار و 5 حوزه تخصصی "شیلات و آبزیان، دام و طیور، تولیدات گیاهی، چنگل ها و مراتع، آب و خاک» پوشش داده شد و طی آن بیش از 1200 پرسشنامه برای 4 گروه «صنعت و کسب و کار، تحقیقات، کشاورزان و بخش های سیاست گذار حوزه های تحقیقات و اجرایی» توزیع شد که حدود 750 مورد آن ها دریافت شد. نتایج این طرح که در طول آن به بحث از عدم قطعیت ها و آینده های ممکن، محتمل و مطلوب در حوزه های مرتبط پرداخته شده است، به عنوان خوراک اطلاعاتی در فرایند سیاست گذاری علم، فناوری و نوآوری بخش مورد استفاده قرار می گیرند. در نتیجه انتظار می رود تا تنوع و گستردگی مشارکت کنندگان در پانل ها، حمایت گسترده تر مدیران از سیاست های استخراج شده را جلب کرده و این امر به ارتقای زمینه پذیرش سیاست ها و در نتیجه تسهیل در پیاده سازی آن ها منجر شود. از جمله نتایج غیر ملموس این طرح، تبادل اطلاعات میان اعضای پانل ها و آموزش آن ها درباره مباحث آینده پژوهی، برنامه ریزی راهبردی و سیاست گذاری بوده که موجب حصول اهداف فرایندی آینده نگاری کشاورزی شده است.