لیلا پرهیزکار

یکی از علل ایجاد بحران های محیط زیستی، عدم ایجاد آگاهی های  محیط زیستی می باشد. به طور یقین یکی از راههای ایجاد آن، آموزش صحیح می باشد. از آنجایی که یکی از پرکاربردترین ابزار آموزشی در کشور، کتاب های درسی است بنابراین، پژوهش حاضر در زمینه این مبحث مهم و با هدف بررسی میزان توجه به مولفه های اصلی آموزش محیط زیست در محتوای کتاب های درسی پایه ششم ابتدایی ایران انجام شده است. بدین منظور به تحلیل محتوای کتاب های درسی ششم ابتدایی پرداخته شد. روش پژوهش تحلیل محتوا با روش آنتروپی شانون بود که واحد تحلیل نیز کل صفحات( متن، پرسش ها، تمرین ها و تصاویر) است. براساس یافته ها، بالاترین ضریب اهمیت در کتاب مطالعات اجتماعی مربوط به مؤلفه نحوه بهره برداری از منابع فناپذیر و فناناپذیر(23./.) و کمترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه های تالاب ها و جمعیت، آلودگیها، نقش تکنولوژی درمحیط زیست و فرسایش لایه ازن و نقش گرم شدن کره زمین می باشد، در کتاب فارسی(خوانداری) تنها به مولفه های خاک(13../.) و نقش انسان در حفاظت از محیط زیست(2../.)، در کتاب آموزش علوم تجربی ششم ابتدایی به مولفه های محیط زیست، جنگل و درختان(4../.) و نحوه بهره برداری از منابع فناپذیر و فنا ناپذیر(23./.)  و در کتاب تفکر و پژوهش تنها به مؤلفه جنگل و درختان توجه شده و به دیگر مولفه های محیط زیست توجهی نشده است. در کتاب های قرآن، ریاضی، کار و فناوری، هدیه های آسمانی و فارسی (نوشتاری) ششم ابتدایی به مولفه های محیط زیست توجهی نشده است. نتایج نشان داد که توجه متعادل و جامعی به مولفه های آموزش محیط زیست در محتوای کتاب ها نشده است.

برنامه های درسی پنهان، بعد غیرقابل پیش بینی یادگیری است، توجه نکردن به این بعد، غفلت از بخش مهم عواملی است که در یادگیری دانش آموز تأثیر فراوان دارند؛ بنابراین پژوهش حاضر کوشیده است تا با استنباط درک معلمان، برخی عوامل مهم را که در ایجاد برنامه درسی پنهان آموزش محیط زیست در مدارس متوسطه تهران دخیل هستند شناسایی کرده و بسترهای مناسبی را برای ارتقا آموزش محیط زیست دانش آموزان فراهم کند. روش پژوهش کیفی از نوع پدیدارشناسی است. شرکت کنندگان این پژوهش معلمان دوره متوسطه دوم تهران بودند که براساس نمونه گیری هدفمند از نوع موارد عادی انتخاب شدند که تعداد آنها تا رسیدن به مرحله اشباع درنهایت به 32 نفر رسید. در چارچوب موضوع مورد نظر، برای جمع آوری اطلاعات، از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد و یافته های به دست آمده از ادراکات و تجربیات معلمان با استفاده از روش کوربین و اشتراتوس تجزیه وتحلیل گردید. بعد از پیاده کردن و تجزیه وتحلیل مصاحبه ها و 7 کد محوری و 34 کد اولیه به دست آمد و با توجه به فراوانی های مشاهده شده مقوله بعد شناختی با مجموع بیشترین ضریب اهمیت و مقوله های عوامل برون سازمانی، بُعد اجتماعی، بعد دیوان سالاری مدرسه و ساختار فیزیکی در رده های بعدی قرار داشتند و مقوله بُعد عاطفی از کمترین ضریب اهمیت را از زاویه فراوانی کدها برخوردار بود. معلمان معتقد بودند که مدارس به تاثیر این ابعاد آگاه نبوده و ضعیف عمل کرده اند.