الهام ترکاشوند

تصحیح و اصلاح تصحیف های انجام شده در متن آسان نمای شاهنامه، همواره یکی از مهم ترین اهداف مصحّحان و شارحان بوده است. داستان رستم و سهراب، بهترین مصداق این واقعیت است. با بررسی این داستان و شروح مختلفی که از حدود پنجاه سال پیش تاکنون بر آن نوشته شده است، می توان دریافت که در طول زمان به سبب تسامح کاتبان، ضبط بسیاری از ابیات این بخش شاهنامه، تغییرات فراوانی کرده است. یافتن شکل صحیح آن، مستلزم دقّت نظر بیشتر و تکیه نکردن به یک نسخة خاص است. در آثار گزیده و متون درسی دانشگاهی، مشکلات لغوی و معنایی داستان رستم و سهراب توضیح داده شده است؛ اما در شرح بسیاری از ابیات مبهم، وحدت نظر وجود ندارد و همچنان درباره آن بحث و تحقیق می شود. در این مقاله چهار بیت بحث برانگیز این داستان با نظریات مختلف در شرح ها بررسی و واکاوی می شود و با تبیین انتقادی همة نظرها، پیشنهادهایی برای ضبط و توضیح صحیح تر ارائه می شود.معیار اصلی این تحقیق در توضیح و تصحیح ابیات، استناد به شواهد متعدّد و مشابه از شاهنامة فردوسیاست؛ معیاری که متأسّفانه در بسیاری از شرح های شاهنامهبه آن بی توجّهی شده است.

تاریخ رشیدی ، اثر میرزاحیدر دوغلات، یکی از مهم ترین تاریخ های دوره مغولان آسیای شرقی، در دوره بابریان است. شیوه روایت در این اثر، سبب شده است که تاریخ، شکل داستان به خود بگیرد. قلم میرزاحیدر، در توصیف صحنه ها و لحظات تاریخی، مهارت در به کارگیری تکنیک های روایی، استفاده از شعر و حکایات، ظرفیت نمایشی ای که در شیوه روایت وقایع وجود دارد نشان می دهد که این اثر در کنار رویه تاریخی بودن، به حوزه ادبیات، بسیار نزدیک شده و با به کارگیری فنون روایت، وضع تاریخ خویش را از سطح گزارش صرف خطی به سطح تاریخی فلسفی، پویا و زنده، ارتقا داده است. با اینکه تاریخچه نظریات روایت شناسی، به قرن بیستم بازمی گردد، تجزیه وتحلیل اطلاعات، حاکی از این است که میرزاحیدر، به طور ناخودآگاه، از این شگردها بهره برده و اثری پدید آورده است که جنبه های داستانی آن، از جنبه های تاریخی اش، کمتر نیست. این پژوهش که به روش توصیفی تبیینی، و با استفاده از منابع کتاب خانه ای صورت گرفته است، می کوشد توانمندی های میرزاحیدر را در به کارگیری مؤلفه های روایی نشان دهد. از میان شگردهای خاص و متعدد روایت پردازی، مسئله زمان و طراحی ساختار روایت، در تاریخ رشیدی میرزاحیدر، کاربرد حرفه ای تری دارد؛ لذا در این پژوهش، تکنیک های روایی، با مرکزیت زمان و طرح روایی، بررسی شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در این کتاب، سیر خطی زمان و طرح سلسله وار داستان، گاه به بهانه های مختلف، شکسته شده و در روال منطقی زمان و طرح، شکاف رخ می دهد. نویسنده با اهمیت دادن به عنصر زمان، از انواع زمان پریشی و نابهنگامی، در جذب مخاطب و پویایی تاریخ بهره می برد. زمان پریشی از نوع گذشته نگری درونی، در این کتاب، بیشتر مشاهده می شود و کارکرد آن، به سبب بیان تاریخ و مرور خاطرات شخصیت هاست.