سیده مانا روحانی رانکوهی

الیماییان (2-163ق.م-124م)، بومیان سرزمین کوهستانی شمال خاوری خوزستان بودند، که بارها در برابر سلوکیان و پارت ها ایستادگی کرده و مبادرت به تشکیل یک حکومت نیمه مستقل و خودمختار در منطقه نمودند. میانه ی زاگرس میانی و الیماییس الیماییان، سرزمینی است که در گستره ی زمان، با فراز و فرود فراوان، فرمان روایان گوناگونی را به خود دیده است، باورها و آیین الیماییان در پهنه ی روزگار در کنش با این فراز و فرود و فرمانروایان، در هم آمیخته و دگرگون شده است. پژوهش در پدیده هایی چون سکه، دستآفریدهای هنری، همچون تندیس آفرینی و پیکره گری نگارکندها و دیگر جلوه های هنری مارا با آیین باورهای فراگیر شده ی آنان در گستره ی تاریخ به فراوشی گراییده شان آشنا می کند، و کنکاش در نماد های آیینی برجای مانده از آنان در نگارکندها و دستاورد های هنری ما را با نمادهایی آشنا می کند که نشان از آمیزش باورهای الیمایی با باورهای هلنی دارد. یکی از این نمادها شاخ فراوانی، برکت، نعمت یا همان کورونوکوپیای بر گرفته از اسطوره های یونانی و هلنی است. این پژوهش به بررسی این نماد در یادمان های هنری الیماییان با روشی توصیفی تحلیلی می پردازد.

پژوهش های باستان شناسی الیمایی هنوز در آغاز راه است. کاوش گاه های اندک باستان شناسی الیمایی با آن که آگاهی های ارزنده ای به دنیای باستان شناسی بخشیده است، اما درباره ی این دوره ی کم شناخته و در تاریکی مانده بسیار ناچیز است. از این رو به کاوش های هدف مند در آینده چشم دوخته ایم. کاوش هایی که نه تنها دوره ی الیمایی بلکه فراتر از آن پیچیدگی ها و گره های ناگشوده ی پهنه ی جغرافیای سیاسی دوره ی پارت را بیشابیش می گشاید. نه تنها باور، آیین و دین باوری الیماییان در هاله ی تاریکی است، بلکه نا آگاه از بسیاری آگاهی هایی هستیم که کم و بیش درباره ی دیگر دوران ها دانسته ایم. الیماییان (2-163ق.م-124م)، بومیان سرزمین کوهستانی شمال خاوری خوزستان بودند، که بارها در برابر سلوکیان و پارت ها ایستادگی کرده و مبادرت به تشکیل یک حکومت نیمه مستقل و خودمختار در منطقه نمودند. دایره فرمانروایی الیماییان میانه های زاگرس میانی تا کرانه های خلیج فارس، در درازایی از فارس تا مرز های میان رودان را در برمی گرفت. پراکندگی ریز سکه های مسین و مفرغین الیماییان که نماد های آیینی و سیاسی شان را نمایان می -سازد؛ گاه گستره ی حکومتی آنان را بسیار وسیع تر از آن چه گفته شد، نشان می دهد. علاوه بر این، نگارکندهای سنگی و صخره ای این قوم که در استان های کهکیلویه و بویر احمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و تا حدودی لرستان بر کوه ها و صخره ها نقش شده اند، هنر و جنبه های مختلف مذهبی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، قومی و فرهنگی آنان را نمایش می دهد. از الیماییان سازه های عظیم سنگی در سر مسجد، برد نشانده، قلعه بردی مسجد سلیمان، و ... به جای مانده، که باستان-شناسان معتقدند این بناهای باشکوه نیایشگاه های الیماییان می باشند. این مقاله به معرفی در سازه-های معماری آیینی الیماییان هم چون تخت گاه های بردنشانده، تخت گاه سر مسجد، با سازه ها ی نیایشگاهی دوگانه و دیگر سازه های آیینی الیمایی چون کل چندار شمی، به همسانی های آن با سازه-های آیینی همزمان و همجوار خود، می پردازد.