ابوالفضل عزیزآبادی

با توجه به اینکه تصمیم گیری از کارکردهای عقل است هر تصمیم گیری، از نوع عقلانی است. اما در ادبیات این موضوع، تصمیم گیری عقلانی تأکید بر مراحل عمومی و منطقی در شناخت مسئله، ارائه راه حل ها و انتخاب بهترین راه حل با دوری از سلیقه ورزی و عواطف شخصی است، که به دلیل محدودیت های پیاده سازی آن، استفاده از رویکردهای شهودی، رضایت بخش و عقلانیت محدود مطرح شده است. درواقع محدودیت های تصمیم گیری عقلانی بیشتر مربوط به عقل است لذا باید به دنبال رویکردهایی برای جبران این نوع محدودیت ها بود ازجمله استفاده از آموزه های وحیانی است که می تواند عقل را در تصمیم گیری کمک و راهنمایی کند. پژوهش حاضر در این راستا با استفاده از روش تحقیق موضوعی به دنبال دستیابی به چهارچوب تصمیم گیری در قرآن کریم است. طبق روش، از آیات مربوط به تصمیم گیری برداشت های موضوعی صورت می گیرد. با شناخت مفهوم تصمیم گیری و مشورت با کارشناسان قرآنی سه کلیدواژه «عَزم»، «اِراده» و «خَیر» انتخاب شدند که 1892 آیه، آیات اصلی دربردارنده این کلیدواژه ها و سیاق های(واحدهای موضوعی) این آیات بودند. حدود ۱۵۰۰ برداشت موضوعی در قالب چهل وپنج شاخصه تصمیم گیری و پس از خلاصه سازی 13شاخص به دست آمدند که در قالب الگوی ورودی-فرایند-خروجی جای گرفتند. ورودی الگو شاخصه های جمع آوری اطلاعات، نشانه های تصمیم، شناخت توانمندی ها و سنجش پیامدهای تصمیم هستند. فرایند این الگو استفاده از فرصت های تصمیم و قاطعیت در تصمیم بوده و خروجی آن پذیرش مسئولیت تصمیم و بهره فرد از نتایج تصمیم و نتایج دنیایی و آخرتی تصمیم هستند. عوامل بر این الگو وجه به نقش خدای سبحان در فرصت های تصمیم و احاطه بر تصمیم و همچنین رعایت منافع ذینفعان و شناخت تهدیدات و مقابله با آن ها هستند. این نتایج با مراجعه مستقیم به قرآن به دست آمده اند که می تواند گامی در مسیر استخراج ادبیات علوم انسانی و اجتماعی از قرآن و حرکت تربیتی و سازنده در تصمیم گیری افراد باشد. در ادامه پیشنهاد ها و بحث پژوهشی ارائه شده است.

در این مقاله ویژگیهای رهبری اخلاقی مکتب اسلام در نهج البلاغه دربردارنده خطبه ها، نامه ها و کلمات قصار امیرالمؤمنین امام علی(ع)، با استفاده از دانش فقه الحدیث و تحلیل مضمون ارائه شده است.(1) در طی مراحل و مراتب شناسه گذاری در ابتدا حدود 7000 شناسه اولیه، سپس حدود 5800 شناسه اولیه و در سومین شناسه گذاری حدود 4000 شناسه اولیه استخراج شد. با تشکیل شبکه مضمونها در حوزه های سه گانه انسانشناسی، جهان شناسی و خداشناسی «آگاهی بخشی غفلت زدا» به عنوان مضمون فراگیر شناسایی شد. در حوزه انسانشناسی شش مضمون سازمان دهنده شامل توجه به رابطه با خود و با دیگران، هدایت پذیری، نگرش به رفتار و مسئولیت شناسی مقام و کسب فضائل اخلاقی با 22 مضمون پایه، در حوزه جهان شناسی چهار مضمون سازمان دهنده توجه به دنیا، آخرت، مرگ و تهدیدات محیطی با 16 مضمون پایه و در حوزه خداشناسی سه مضمون سازمان دهنده توجه و شناخت صفات الهی، هدایت انسانها و پیروی از هدایت خدا با 13 مضمون پایه شناسایی شد. توجه همزمان به این حوزه ها برای رشد همه جانبه انسانها نشان از برتری رهبری مبتنی بر اخلاق اسلامی دارد.