فرشید دیلمقانی

هویت ملی ایرانیان به عنوان ما حاصل خودآگاهی نسبت به انباشتی تاریخی از تجربه های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی، سرزمینی بنام ایران، مانند سایر کشورهای جهان، پدیده ای مدرن است که به تدریج بعد از ارتباط ایران با غرب به ویژه بعد از شکست های متعدد از روس ها و اعزام نخبگان ایرانی و پیدایی مشکله هویت در نزد این افراد، در ایران پدیدار گردید. پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی و با رویکردی تاریخی و بهره گیری از ابزار کتابخانه ای و اینترنتی به بررسی مسائل هویتی در ایران قبل از 1320 می پردازد. فرضیه پژوهش عبارتست از اینکه علی رغم کهن بودن تمدن ایران و حس وطن دوستی که در مقیاس های مختلف در طول تاریخ در برخی از ایرانیان وجود داشته است اما هویت ملی مانند کشورهای دیگر پدیده ای مدرن محسوب می شود و در ایران، تاریخ آن به دوران مشروطه بر می گردد و آنچه بیش از آن در ایران وجود داشته است، هویت اجتماعی- فرهنگی بوده است. بررسی تطور تاریخی هویت ملی در ایران از زمان مشروطه نشان دهنده مطرح شدن الگوهای هویتی غربگرایانه و باستان گرایانه در دورهای قبل از 1320 می باشد.

در دهه های پایانی قرن بیستم با فرآیند دیالکتیکی و متناقض نمای جهانی شدن و با وجود خوشبینی های مدرنیته، بشریت شاهد خیزش ها و ستیزهای قومی و هویتی، جنبش های ملی گرایانه و بنیادگرایی های دینی بود. فرایند جهانی شدن و فضای مجازی با دگرگون کردن شرایط و چارچوب سنتی هویت سازی، روندگسست مکان، زمان و فضا را شتاب بخشید و بدین ترتیب امر اجتماع را از دایره تنگ و محدود مکان رها کرده و در فضای بسیار فراخ گسترش داد و نوعی بحران هویت و معنا در جوامع مختلف جهان پدید آورد که افراد و اقشار گوناگون برای حل این بحران به روش ها و راهکارهایی متوسل می شوند که اشکال متعدد خاص گرایی های فرهنگی، تنش ها و ستیزه های قومی، هویتی یکی از اشکال پر اهمیت چنین خاص گرایی هایی می باشد. هدف مطالعه حاضر با توجه به این مسأله، برجسته تر کردن چارچوب مفهومی یکپارچه ای از رهگذر تفکر غیرخطی است که معیاری مبتکرانه برای حل عمده ترین و مهمترین مشکلات عصر ما من جمله مبحث قومیت و ستیزه های ناشی از آن در فرایند جهانی شدن و فضای مجازی عرضه داشته است. تحقیق مورد نظر در قالب تحقیق نظری انجام گرفته که نوعی مطالعه ی بنیادی و تئوریک می باشد. علاوه بر کشف و آشکارسازی روابط بین متغیرها از روش های استدلال و تحلیل عقلانی استفاده شده که بر پایه ی مطالعات کتابخانه ای انجام گردیده است.

پرسش از کیستی و هؤیت افراد و ملت ها یکی از دغدغه های فکری بشر در طول تاریخ به شمار می رود. روشنفکران ایرانی نیز به عنوان نخستین قشر از جامعه ایرانی که در قالب های گوناگون و از زوایای متفاوت با این پرسش مواجه بوده و پاسخ های متفاوتی به آن داده اند. این که هؤیت ملی ایرانی چیست؟ از چه ارکانی تشکیل شده؟ چه عواملی سبب پیدایش بحران هؤیت و ضرورت سیاست گذاری هؤیتی در ایران بوده؟ پاسخ روشنفکران دهه 1320 تا 1332 به این بحران و ضرورت ها چه بوده است؟ پرسش ها و دغدغه هایی است که این نوشتار درصدد تبیین آن است تا از این طریق بستری برای شناخت جریان ها و سیاست های هؤیتی دوره مذکور را فراهم نماید. پژوهش حاضر با روش توصیفی– تحلیلی با رویکردی تاریخی و بهره گیری از ابزار کتابخانه ای و اینترنتی سعی در تبیین ضرورت های سیاست گذاری هؤیت ملی از منظر روشنفکران دوره 1320 تا 1332 را دارد. فرضیه اصلی پژوهش حاضر عبارتست از گفتمان هؤیت ملی روشنفکران در این دوره، تحت تاثیر شرایط، نسبت به گفتمان های نسل های قبلی روشنفکری ایران، تغییراتی در زمینه نحوه تعامل با دین، بیگانه و نژاد و... داشته است.