اکرم دولتی سیاب

مویه "مور" از نواهای کهن مناطق لک زبان استان های لرستان، همدان، ایلام و کرمانشاه است. این نوای دلتنگی، که با آوازی حزین و غم ناک، و بدون ضرب آهنگ، فقط درقالب یک بیت به مناسبت مرگ عزیز ازدست رفته خوانده می شود، پیشینه ای بس کهن دارد. هدف مقاله حاضر، که به شیوه توصیفی تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای انجام شده است، کشف رابطه میان تک بیتی های مور و جایگاه اجتماعی اقتصادی مردان لک زبان است. دراین باره، اشاره شده است که در نوای مور معمولاً شجاعت و دلاوری ، مردم داری و مهمان نوازی، وضعیت اقتصادی و اجتماعی، قدرت بدنی و زور بازو و... مردان توصیف می شود. این توصیف ها، که مبین جایگاه حماسه، سوگ، اندوه و وصف در ابیات شعر لکی است، گاه درقالب تک بیتی به وصف دلاورمردان و جنگاوران، خوانین و کدخدایان طوایف، یا کشاورزان و گله داران می پردازند و ویژگی های مشهود ممدوح را بیان می کنند.

ساکنان استان لرستان، به دو گویش لری بختیاری و لری فارسی و زبان لکی سخن می گویند. لک زبانان ساکن شمال و غرب لرستان، بسیاری از آداب و رسوم و فرهنگ خود را در قالب تک بیتی به زبان لکی به صورت شفاهی یا کتبی بیان کرده اند. از جمله این تک بیتی ها - که بیانگر آداب و رسوم و فرهنگ مردم این خطه است- می توان به تک بیتی های فال «چل سرو» و «مور» اشاره کرد. مقاله حاضر بر اساس منابع کتابخانه ای و به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام گرفته و هدف از آن، کشف رابطه میان تک بیت ها و پوشش زنان و مردان لک زبان است. در تک بیتی های فال «چل سرو» - که به آن اشعار شادیانه هم گفته می شود- معمولاً پوشش زنان ازجمله سرون، سرداری، کلنجه، کوش، کراس، ژیرجامه، و زیورآلات مختلف زنانه، توصیف شده است که حاکی از اهمیت و تنوع پوشش زنان لک زبان، جایگاه اجتماعی و میزان دارایی آنان است. در ابیات «مور» (مویه) نیز که مضامین غمناک و اندوه آلود را دربر دارد، پوشش مردان بیشتر از پوشش زنان توصیف شده است. در برخی از این ابیات، به شباهت پوشش دولت مردان ماد و آیین زردشت با پوشش لک زبانان این استان، اشاره شده است.